Maastrict Antlaşması

7 Şubat 1992 tarihinde imzalanan ve 1993 kasımında yürürlüğe giren Maastricht Antlaşması ile Avrupa Topluluğu, Avrupa Birliği adını aldı. Bu Antlaşma’da, Parasal Birliğin 1999 yılına kadar tamamlanmasına, Avrupa Birliği üye ülkelerinin vatandaşlarının Avrupa Birliği vatandaşı olarak kabul edilmesine, Ortak Dış ve Güvenlik ile Adalet ve İçişlerinde İşbirliği Politikalarının meydana getirilmesine karar verilmiştir. Antlaşma yürürlüğe Kasım 1993'te girmiş ve Avrupa Birliği resmi olarak kurulmuştur. Bundan dolayı da antlaşmanın diğer adı Avrupa Birliği Antlaşmasıdır. Maastricht Antlaşması, Para Birliği ile daha yakın entegrasyon bir yapı oluştururken, genişletilmiş bir Avrupa Konseyi aracılığıyla ulusal hükümetlere daha fazla söz hakkı tanıdı. Anlaşma, bir üye devletin vatandaşı olan herkese verilen AB vatandaşlığı ile vatandaşların yaşadıkları AB ülkesinde yerel ve Avrupa Parlamentosu seçimlerinde oy kullanmalarına ve aday olmalarına izin verdi. Anlaşma ayrıca üyeleri için ortak dış ve güvenlik politikaları sundu ve çevre, polislik ve sosyal politika dahil olmak üzere çeşitli diğer konularda daha fazla işbirliği çağrısında bulundu. Maastricht Antlaşması ile Avrupa Toplulukları (AKÇT, EEC, EURATOM) Avrupa Topluluğu'na dahil edildi. Ek olarak, Avrupa Merkez Bankası, Avrupa Merkez Bankaları Sistemi ve Avrupa Para Enstitüsü dahil olmak üzere birkaç yeni kurum oluşturulmuştur.

Antlaşma iki geniş süreç geliştirdi: AB sorumluluklarının genişletilmesi ve entegrasyonun derinleştirilmesi. Bu, birlik içindeki bazı alanlarda uluslar üstü (supranational) yapıları kullanmak ve diğerlerinde hükümetler arası (interngovernmental) yapıları kullanmak anlamına geliyordu. Bununla birlikte, Roma Antlaşması'nın yetki alanı dışında ortak dış politika ve içişleri alanlarında yepyeni bir hükümetler arası sorumluluklar da oluşturdu.

Avrupa Birliği'ni kuran bu antlaşma ile AB'nin "üç ana sütunu" oluşturuldu. Toplum için, ekonomik ilişkileri, dış işleri ve içişleri genel olarak kapsayan üç 'sütun' etrafında yeni bir model yaratılmıştır. Bu sütunlar Ekonomik ve Parasal Birlik, Ortak Güvenlik ve Dış Politika ve İçişleri ve Hukuk alanında işbirliğidir. Ortak Dış ve Güvenlik Politikası ile ortak bir savunma politikası oluşturulması hedeflenmiştir.

Bu sütunlardan ilki şunlara dayanıyordu: Ekonomik ve Parasal Birlik alanında, ortak bir para birimine ve Avrupa Merkez Bankası'nın oluşturulmasına karar verilmiştir. Döviz kuru sisteminin aynı olması belirlenirken, ülkelerin kendi aralarındaki kısıtlamaları kaldırarak fiyat istikrarını sağlayacak politika izlemeleri kararlaştırıldı. Üyeler; kamu maliyesindeki düşük açıkları, düşük enflasyon oranlarını, para politikalarındaki istikrarı ve uzun vadeli faiz oranlarının karşılanıp karşılanmadığını inceleme kararı aldılar. AB ülkeleri, ekonomik politikalarını koordine etmeli, bu koordinasyonun çok taraflı gözetimini sağlamalı, mali ve bütçe disiplinine uymaları gerekmektedir. Ek olarak, ulus üstü bir yapıya ve güce sahip Komisyon, Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Birliği Adalet Divanı’nı kurulmuştur.

İkinci sütun ise Ortak Dış ve Güvenlik Politikası için hükümetler arası işbirliğidir. Maastricht Antlaşması'nın bu sütununda yer alan yeni politikalar, tüketicinin korunması, kültür, kalkınma, eğitim, halk sağlığı, Trans-Avrupa ağları ve özel bir protokol kapsamında sosyal politika gibi politikalardı. Bu sütun, Batı Avrupa Birliği şemsiyesi altında birlik içinde bir savunma politikası geliştirme olasılığını da içeriyordu. AB’nin ortak değerlerini, temel çıkarlarını ve bağımsızlığını korumayı, AB'nin ve üye ülkelerinin güvenliğini güçlendirmeyi, Birleşmiş Milletler'in ilkelerine uygun olarak barışı ve uluslararası güvenliği korumayı, uluslararası işbirliğini teşvik etmeyi, demokrasiyi ve hukukun üstünlüğünü ve insan haklarına ve temel özgürlüklere saygıyı geliştirmek ve pekiştirmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca, üye ülkelerin tüm vatandaşlarına tanınan AB vatandaşlığı ile vatandaşların yaşadıkları AB ülkesinde yerel ve Avrupa Parlamentosu seçimlerinde oy kullanmaları ve aday olmaları kararlaştırıldı.

Birlik yapısının üçüncü ayağı olan AB Hükümetleri Arasında Adalet ve İçişlerinde İşbirliği, adalet ve içişlerinde, özellikle iltica, sınır ötesi sorunlar, gümrükler, uyuşturucu, dolandırıcılık, göçmenlik politikası, adli işbirliği ve polisin koordinasyonunda işbirliğine dayanıyordu. Tüm bu sorunlar, yasadışı ürünlerin serbest dolaşımının ve suçluların ortak alan içinde serbest dolaşımının olumsuz yan etkisi olan malların serbest dolaşımı ve kişilerin serbest dolaşımının olduğu ortak bir alan olan Tek Pazar ve Schengen anlaşmasının bir sonucuydu. Bu sorunları ortak bir konumdan kontrol etmek gerektiği ve güvenlik herhangi bir devletin temel özelliklerinden biri olduğu için entegrasyon mümkün olmadığından, bu olumsuz etkileri ortak alandan ortadan kaldıracak araç olarak işbirliği seçilmiştir. Sütununun kurulması sonucunda ise, devletlerarası, göç ve siyasi iltica alanlarındaki işbirliğini artırmak amacıyla ortak bir kuruluş olan Avrupa Polis Ofisi kurulmuştur. (EUROPOL)

Anlaşma bazı ülkelerde önemli bir dirençle karşılaştı. Örneğin, Danimarka'da seçmenler ülkelerinin egemenliğini ihlal etmekten endişe duyuyorlardı ve antlaşmayı %50,7 oranında reddettiler, ancak daha sonra revize edilmiş antlaşma onaylandı. Fransa'daki seçmenler anlaşmayı onayladılar ve Temmuz 1993'te İngiltere Başbakanı John Major, anlaşmanın kabul edilmesini sağlamak için güven oylaması yapmak zorunda kaldı. Anlaşmanın değiştirilmiş bir versiyonu resmi olarak 1 Kasım 1993'te yürürlüğe girdi.

Antlaşma ile ayrıca Avrupa Parlamentosu’nun yetkileri artırıldı ve genişletildi. Antlaşmadan sonra, bazı hallerde Konsey ile ortak karar alabilmelerini sağlayacak olan bir sistem oluşturuldu. Avrupa Bölgeler Komitesi de Maastricht Antlaşması ile kuruldu. Bu Komite’nin amacı, AB’nin yerel ve bölgesel temsilcilerinin seslerinin duyulmasına imkân vermekti. Ayrıca, bu süreçte Avrupa Birliği Sosyal Politikası, 1992 yılında Maastricht Antlaşması ile yürürlüğe girdi.

Antlaşma, en önemli yenilikleri:

*Ekonomik ve parasal birliğin, tek para biriminin (euro) ve kullanım kriterlerinin temellerini attı,

*6 yeni AB ortak politikası için yasal dayanağı sağladı,

*Avrupa Parlamentosunun yetkilerini güçlendirdi,

*Avrupa vatandaşlığı kavramını tanıdı.

Hazırlayan: Selin Dikmen