Bosna Savaşı

Bosna Savaşı, 1992 yılının Nisan ayından başlayıp 1995 yılının Eylül ayına kadar sürmüştür ve büyük kayıplarla sonuçlanmıştır. Bosna Savaşı, soykırım ve etnik temizlik olayları sebebiyle Boşnaklar üzerinde büyük bir yıkıma yol açmıştır. Savaş sonrası Boşnak nüfusunun yaklaşık olarak %10’u ölmüştür ve ölen nüfusun dışında Boşnakların nüfusunun neredeyse yarısı göç etmek durumunda kalmıştır. 11 Temmuz 1995 yılından başlayarak binlerce Boşnak’ın Sırp askerler tarafından öldürüldüğü Srebrenista Katliamı, İkinci Dünya Savaşı’nın ardından Avrupa’da yaşanmış en büyük utanç tablolarından biridir.

Savaşa Giden Yol

Balkanlar’da etnik açıdan karışık bir yapı barındıran Bosna Hersek, Osmanlı İmparatorluğunun egemenliğinden 1878’de çıkarak Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’na dahil olmuştur. Yıllar boyu çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmasından dolayı etnik olarak mozaik bir yapıya sahiptir. Birinci Dünya Savaşı sonrasında Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla Bosna Hersek, Karadağ, Slovenya, Hırvatistan ve Makedonya’dan oluşan Yugoslavya, Josip Broz Tito tarafından 1946 yılında kurulmuştur. İkinci Dünya Savaşı sonra erdikten sonra Sovyet blokunda yer alarak birliğini korumuştur; fakat sonrasında Tito’nun yönetim biçiminin değişim göstermesiyle etnik gruplar arasında bozulmalar meydana gelmiştir. 1980 yılında Tito’nun ölümü ve Soğuk Savaş sona erdikten sonra Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte bu bozulma hızlanmış ve etnik gruplar teker teker bağımsızlıklarını ilan etmeye başlamışlardır. 25 Haziran 1991 yılında Slovenya ve Hırvatistan’ın bağımsızlıklarını ilan etmesiyle Yugoslavya fiilen dağılmaya başlamıştır. 1992 yılında Bosna Hersek’in bağımsızlığı için yapılan referandumda Müslüman Boşnakların aksine Sırplar karşı çıkmış olsa dahi, çoğunluk kararına göre Şubat 1992 ‘de Bosna Hersek hükümeti bağımsızlığını ilan etmiştir. Nisan 1992’de Amerika Birleşik Devletleri ve diğer Avrupa ülkeleri bağımsızlığı tanımışlardır ve Bosna Hersek'in 22 Mayıs 1992’de de Birleşmiş Milletler’e yaptığı üyelik başvurusu kabul edilmiştir. Ancak Sırpların bağımsızlık kararını boykot etmesi ve gösterdiği tepkiler Bosna Savaşı’nın yolunu açmıştır.

Bosna Hersek içerisindeki ilk önemli ayrım Bosna Hersekli Sırpların Yugoslavya içerisinde kalmak isterken, Boşnak ve Hırvatların bağımsızlık istemesi ile meydana gelmişti. Bağımsızlık ilan edildikten sonra Sırplar, Bosna Hersek içerisinde kendi parlamentolarını kurarak Yugoslavya’ya bağlılıklarını duyurmuşlardır ve bu durum Bosna Savaşı’nın temelini oluşturmuştur. Yugoslavya’nın içerisinde toprak paylaşımı çatışması yaşayan Bosnalı Hırvatlar 18 Kasım 1991’de Hersek-Bosna Hırvat Cumhuriyeti’ni, Sırplar ise 9 Ocak 1922’de Sırp Cumhuriyeti’ni ilan etmiştir. Sırp ve Hırvatların bağımsızlıklarını ilan etmesinin ardından, Hırvat güçleri ve Yugoslav askerleri arasındaki çatışma Bosna Hersek’e de sıçramıştır ve Yugoslav ordusunun silahlandırdığı Bosnalı Sırplar, o dönemde Hırvatların çoğunluğunu oluşturduğu Boşnakların köyüne saldırmıştır. Bu saldırıların amacı, bu bölgelerin Boşnak ve Hırvatlardan temizlenerek Sırp devlerini kurmaktı. Fakat bu saldırılar bölgedeki etnik gruplar, özellikle Müslüman Boşnaklar için yıkıcı sonuçlara sebep oldu. Böylece 1992 yılında, Bosna Hersek’teki savaş gayri resmi olarak başladı. Savaşın ilk zamanları doğudaki birçok Boşnak şehri Sırpların eline geçmiştir ve çok sayıda sivilin ölümünden sonra 1993 yılında Birleşmiş Milletler 6 yerleşim yerini ‘’güvenli bölge’’ ilan etmiştir. Bunlardan en önemlisi; Srebrenitsa.

Srebrenitsa Katliamı

Sırpların 1995 yılının Mayıs ayında kuşatmaları şiddetlendirmesiyle birlikte, NATO Sırplar’a karşı hava saldırısı düzenlemiştir. Buna karşılık Sırplar, 6 güvenli bölgeyi bombalamıştır ve tarihin en uzun kuşatmalarından birine şahit olan Srebrenitsa, Temmuz 1995’te öncesinde konumlandırılmış Hollandalı Birleşmiş Milletler birliklerinin etkisiz hale getirilmesiyle Sırpların eline geçmiştir. Şehrin ele geçirilmesinden sonra binlerce Boşnak, Srebrenitsa’nın dışındaki başka bir güvenli bölge olan Potocari’deki Hollandalı askerlerin denetimi altında bulunan Birleşmiş Milletler barış gücü karargahına sığındı. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’nın şahit olduğu en büyük mülteci krizlerinden biri Bosna Hersek savaşı sırasında yaşandı. Srebrenitsa’nın Sırplar tarafından ele geçirilmesinden sonra nüfusun yarısı mülteci konumuna düşmek zorunda kaldı. 11 Temmuz 1995 günü, Sırp birlikleri Birleşmiş Milletler ve NATO’nun günümüzde hala tartışmalı olan tutumuyla birlikte Srebrenitsa’ya girdi ve bir hafta içerisinde ‘soykırım’ olarak nitelendirilecek büyük katliamı gerçekleştirdiler. Yalnızca dinleri farklı olduğu için katledilen Müslüman Boşnaklar, katliam sırasında Sırplardan ”Allah size yardım edemez ama Miladiç eder” nidalarını duymaktaydı. Mladiç önderliğinde Srebrenitsa’ya giren Sırp birlikleri, binlerce Müslüman Boşnak’ı cinsiyet ve yaş farketmeksizin kampın yakınlarında kurşuna dizerek katletti. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki en büyük soykırımlardan biri olan Srebrenitsa’da 10-15 bin Boşnak’ın katledildiği iddia edilmektedir. 1992 yılında başlayan savaş, NATO müdahalesi ve batı kamuoyunun baskıları sonucunda 1995 yılında ABD ve Birleşmiş Milletler önderliğinde imzalanan Dayton Barış Antlaşması ile sona ermiştir. Uluslararası Savaş Suçları Mahkemesi, Sırpların eski lideri Karaciç’i Srebrenitsa’da yaşananlardan sorumlu tutmuş ve hapis cezası vermiştir. 2007 yılında ise Uluslararası Adalet Divanı Srebrenitsa’da yaşananları ‘soykırım’ olarak nitelendirmiştir.

İlgili belgesel, video ve filmler

• Savaşın İzleri / Bosna Savaşı (1992-1995) Belgesel
• Sırplar Bosna'da Katliam Yapıyor | 32. Gün Arşivi (1992) Belgesel
• No Man's Land - Danis Tanovic (2001) Fragman
• Grbavica: The Land of My Dreams (2006) Fragman
• Before the Rain (1994)

Hazırlayan:Arzu Işık