Comecon

Kuruluş

Comecon, 25 Ocak 1949 yılında yayınlanan bildiri ile hayata geçirilmiştir. Sovyetler Birliğinin ABD’nin Marshall Planı’na karşı olarak hazırladığı Molotov Planı’yla kurulmuştur. Burada üye devletlerarasında ikili andlaşmaların kolaylaştırılması amacı taşımaktadır. Zamanla ikili andlaşmalar çok- taraflı andlaşmalara evrilmiştir. Kurucu üyeleri; SSCB, Bulgaristan, Polonya, Romanya, Çekoslovakya ve Macaristan’dır. Arnavutluk, Demokratik Almanya, Moğalistan, Küba ve Vietnam’ın da katılımıyla üyeleri 11’e yükselmiştir. Comecon'un ilk çalışmaları üye ülkeler arasında olan ikili anlaşmaları kolaylaştırmak olmuştur. Comecon, Doğu Avrupa ülkelerini kapsayan bölgesel bir örgüttür. İlk bakışta sosyalist ülkeler arasında karşılıklı yardımlaşmayı gerçekleştirmek için kurulmuştur. Sonralarda ise Sovyet Rusya tarafından, sosyalist ülkelerin ekonomilerini kendisine entegre etme ve entegre ettikleri ülkeler üzerinde ekonomik yaptırım uygulama amacı gütmüştür. Bunun yanı sıra endüstri ve tarım alanında işçi sınıfına yönelik sert düzenlemeler ve tarımsal ürünün fazla verilmesi gibi hedeflerle kurulmuştur.

Amacı

Comecon’un Bildirisine ve Statüsüne göre amaçları farklılaşmaktadır. 1949 Bildirisine göre üye devletlerin ulusal ekonomilerinin canlandırılması ve kalkındırılmasının hızı arttırmak için gerekli koşulların sağlandığına değinilmiştir. Burada amaçlarının ulusal ekonomilerini ihya ederek kalkındırmak olduğunu ortaya koymuşlardır. Bu amaç doğrultusunda bildirilerde ham maddeler, besin kaynakları, makineler ve donatım alanlarında karşılıklı teknik yardım ve yardımlaşma amaç edinilmiştir. Bildiride üye devletlerarasında dış ticareti özellikle kolaylaştırma amacı da vardır. 1960’lara gelindiğinde planların yetersizliği nedeniyle koordinasyonuna geçme dönemine gelinceye kadar olan süre de kuruluş temelinde ticari andlaşmaların kolaylaştırdığı bir kurum olmuştur. 1959 Statüsüne göre ise asıl amaç kalkınma üzerindedir. Bu kalkınmanın yönü ise üye ülkelerin koordinasyonu ve birliği şeklinde tanımlanmıştır. Statünün girişinde birlik ve beraberliğin güçlendirilmesi öngörülmesine karşın herhangi bir ekonomik veya siyasal bütünleşmeden söz edilmemektedir. Daha sonra 1692 statü değişikliğinde bu konu hakkında bir değişiklik yapılmayarak ilkesellik olarak fark gözetilmemiştir. Bunlar sonucunda Comecon'un genel amaçları; üye ülkelerin sanayileşmesini hızlandırmak, teknik gelişmeyi arttırmak komünist ülkeler arasında ekonomik iş birliğini gerçekleştirmektir.

İlkeleri

Üye ülkeler belirledikleri amaçlara ulaşabilmek adına bazı ilkeler çerçevesinde hareket etmektedirler. Bunlar Egemen Eşitlik İlkesi, Karşılıklı Çıkarların Gözetilmesi ve Dostça Yardımlaşma İlkesi, Devletlerin İç İşlerine Karışmama İlkesi, Sosyalist İşbölümü İlkesi olarak 4 ana başlıktır. -Egemen Eşitlik İlkesi; Comecon’a bağlı tüm uzmanlaşma kurumlarda rastlanmaktadır. Bunun yanı sıra oylama sisteminde yer almaktadır. Nitekim burada gerek uzmanlaşma kurumlarının çoğunda kararlar oy birliği ile alınmaktadır. -Karşılıklı Çıkarların Gözetilmesi ve Dostça Yardımlaşma İlkesi: Sosyalist devletlerin, batılı devletlerin “eşit şans” ilkesine karşıt olarak öne sürdüğü bir ilke olarak nitelendirilmiştir. Eşit şans; en kuvvetliye çıkar tanımak amacı güdülmüştür. -Devletlerin İç İşlerine Karışmama İlkesi: Bu ilke devletlerin egemenliğinden doğan ilkedir. Sosyalist ülkeler arasında Marksist- Leninist bir kapsama da sahiptir. -Sosyalist İşbölümü İlkesi: Sosyalist ülkelerin Comecon çerçevesinde işbirliklerinin gerçekleştirilmesinde saygı durulması gereken bir ilkedir.

Organları

Örgütün organları ise Konsey Oturumları, Yürütme Komitesi, Sürekli Komisyonlar ve Sekretaryadır. Konsey; tüm üyelerin genel politikalarına yön verir. Yürütme Komitesi; 1962'de kurulmuştur. En az iki ayda bir toplanılarak daimi komisyonların ve Sekreterya'nın çalışmalarına yön vermektedir.

• Konsey Oturumları: Comecon kuruluşunun en yüksek organı statüsündedir. Her üye Konsey Oturumuna bir tane temsilci ile katılım sağlamaktadır. Ulusal temsilci heyetlerinin kimlerden oluşacağına karar veren merci devletlerin hükümetleri tarafından belirlenmektedir. Konsey Oturumu toplanış biçimi olarak 2 şekildedir. Olağan-üstü oturum ve olağan oturum. Konsey yılda bir kez toplanırken 1958 yılından sonra yılda iki kez olağan oturum düzenlendiği gözlemlenmektedir.
• Yürütme Komitesi: Konsey Devletleri Temsilcileri Konferansı’nın yerine geçen en üst yürütme organıdır. Yürütme Komitesi her üye devletten bir temsilciden kurulmaktadır. Bu temsilci başbakan tarafından seçilmektedir. Komite ise en az iki ayda bir toplanmaktadır. Yürütme Komitesi’nin en önemli görevi, ulusal planların koordinasyonudur. Bunun gerçekleşmesi için ise genel denetleme yetkileri olan devletlerin yükümlülüklerinin yerine getirip getirmediği hakkında denetlemede bulunması oldukça önemlidir. Bunlar haricinde üye devletlerarasında mal ve hizmetlerin değişimi sonucunda bilimsel ve teknik işbirliğinin hangi doğrultuda yapılacağını ayarlama yetisine de sahiptir. Sekreterlikçe hazırlanan bütçeyi ve yıllık çalışma raporlarını kabul ederek Sekreterliği yönetir.
• Sürekli Komisyonlar: Konsey Oturumu kararı sonucunda üye devletlerarasında ekonomik ilişkileri güçlendirmek ve bazı alanlarda bilimsel, teknik olarak karşılıklı işbirliği amacı taşımaktadır. Sürekli komisyonlar tek bir ülkede yoktur. Bunun nedeni ise çeşitli ülkelere dağılmış olmasındandır. Yetki alanları doğrultusunda gerek karar alma ve tavsiyede bulunma gerekse öneriler sunma yetkilerine sahiptir.
• Sekreterlik: Sekreter, yardımcıları ve öteki personellerden oluşan bir yapıdır. Sekreterliğin görevinin ve rolünün önemine bakıldığında düzenleme sorunlarını çözmeye çalışan ve 1962 yılından bu yana yürütme ve yönetim organı niteliğindedir. Başlıca görevleri kuruluş organlarının toplantılarını düzenlemek, ekonomik incelemeler yapmak, kendi görüşlerini öneriler halinde sunmak, bilimsel, ekonomik işbirliği sorunlarıyla ilgili karşılıklı andlaşma hazırlamaktır.

Üyeleri

Arnavutluk, Bulgaristan, Çekoslovakya, Demokratik Alman Cumhuriyeti, Küba, Macaristan, Moğolistan, Polonya, Romanya, SSCB ve Vietnam’dır.

Dağılışı

Doğu Avrupa'da Komünizmin sona ermesiyle ve SSCB’nin dağılmasıyla Varşova Paktı gibi bu örgütte 28 Haziran 1991 yılında fesh edilmiştir.

Yazan: İrem Topuk