Rebus Sic Stantibus

İlk defa Roma ve Kilise Hukuku tarafından geliştirildiği kabul edilen Rebus Sic Stantibus kelime anlamı itibari ile "koşullar değişmediği sürece" ya da "sözleşmenin geçerliliği kurulduğu andaki şartlara bağlıdır" anlamına gelen bir uluslararası hukuk ilkesidir. İlkeye göre anlaşmanın yapıldığı koşullarda bir değişiklik yapıldığı koşullarda toptan bir değişiklik olduğunda anlaşma geçersiz sayılabilir. 1969 tarihli Viyana Antlaşmalar Hukuku Sözleşmesinin 62. maddesine göre:

1. Bir anlaşmanın akdedilmesi sırasında mevcut olan şartlarda meydana gelen şartlarda taraflarca öngörülmeyen esaslı bir değişikliğe aşağıdaki şartlar yerine gelmedikçe, anlaşmayı sona erdirme veya antlaşmadan çekilme için bir gerekçe olarak başvurulamaz:

a. bu şartların mevcudiyeti tarafların antlaşma ile bağlanma rızalarının esaslı bir temelini teşkil etmedikçe, ve

b. değişikli antlaşmaya göre hala icra edilecek yükümlülüklerin kapsamını köklü bir şekilde değiştirme etkisini haiz olmadıkça.

2. Şartlarda meydana gelen esaslı bir değişikliğe bir anlaşmayı sona erdirmek veya ondan çekilmek için bir gerekçe olarak şu hallerde başvurulamaz:

a. anlaşma bir sınır tesis ediyorsa, veya

b. esaslı bir değişiklik ona başvuran tarafın ya antlaşmadan doğan yükümlülüğünü ihlal etmesinin ya da antlaşmanın diğer herhangi bir tarafına karşı herhangi bir milletlerarası yükümlülüğünü ihlal etmesinin neticesi ise.

3. Yukarıdaki paragraflara göre bir taraf esaslı bir şart değişikliğine bir antlaşmayı sona erdirme veya ondan çekilme gerekçesi olarak başvurulabiliyorsa, değişikliği, antlaşmayı askıya almanın bir gerekçesi olarak da başvurulabilir.

Bu maddeye göre uluslararası hukukta bu ilkeye başvurulabilmesi için,

- Ortaya çıkan değişiklik köklü bir değişiklik olmalı,

- Değişiklik öncesi koşullar anlaşmanın ara gerekçesini oluşturmalı,

- Ortaya çıkan değişiklik tarafların yükümlülüklerini önemli ölçüde etkilemesi gerekmektedir.

Hazırlayan: Erva Nur KÖK