Nobel Ödülü

Alfred Nobel 21 Ekim 1833'de Stockholm'de doğmuştur. Mühendis ve mucit yetiştirmiş zengin sanayici bir ailenin oğludur. Babası Immanuel Nobel 1837'de, o dönemde Rusya'nın bir eyaleti durumundaki Finlandiya'ya göç etmiş ve daha sonra da St. Peterburg'da makine fabrikasıyla Rus ordusu için geniş çaplı silah üretimi işinde büyük başarı ve servet yapmıştır.1842'de ailesini de İsveç'ten St. Peterburg'a getirmiştir. Böylece Rusya'ya yerleşen Alfred Nobel başkentte en üst düzeyde eğitim almış, anadili İsveççe'nin yanında İngiliz,Rus,Fransız ve Alman dillerini de mükemmel öğrenmiştir. Özellikle fizik ve kimya konularına büyük ilgi duymuş ve kısa zamanda silah fabrikalarında görev almaya başlamıştır.

Alfred Nobel kimya eğitimi için Almanya,Fransa ve ABD'ye gönderilmiştir. Bu eğitim ve araştırma döneminde açık yeşil nitrogliserin'i keşfetmiş ve çok güçlü bir patlayıcı olarak kullanılabileceğini görmüştür.Fakat Nobel bu madde ile daha ziyade inşaat işlerinin kolaylaşacağını hesaplamıştır. Nobel ailesi 1860'lardan sonra dünya ölçeğinde önemli bir sektör haline gelen petrol işine de girmiş ve o dönemde en önemli havzalardan biri olan Bakü bölgesinde büyük yatırımlar yapmışlardır.1863'de İsveç'e döndükten sonra nitrogliserin konusundaki araştırmalarına devam eden Nobel,1867'de dinamiti icat etmiştir. Bu patent sayesinde olağanüstü bir servet söz konusu olmuş,Nobel ailesi 20 ülkede 90 tesisde üretim yapar hale gelmiştir.Bu çalışmalar sonunda pek çok kimyasal madde ve icat yapmış ve 1896'da öldüğünde 355 patentin sahibi durumuna gelmiştir.

Bu dönem emperyalist rekabet ve silahlanma yarışının zirveye çıktığı bir dönemdi ve Alfred Nobel'in dostu Kontes Bertha von Suttner,bu gidişe karşı önemli bir barış savunucusuydu. Onun telkinleri sayesinde Nobel ölümünden önce servetinin büyük bir kısmını barış ve bilim için çalışan insanlara yada kuruluşlara her yıl verilecek bir ödülün organizasyonu için vasiyet etti. Alfred Nobel 10 Aralık 1896'da San Remo'da öldükten sonra bu vasiyeti yerine getirmek için çalışmalar başladı.Açılan vasiyetinde fizik,kimya,tıp yada psikoloji,edebiyat ve barış konularında ödüller verilmesini istediği ortaya çıktı. Bu ödüller için Norveç ve İsveç'te çeşitli bilim kurumlarından temsilcilerin katılımıyla ödül komiteleri oluşturuldu.Norveç, o dönemde iç işlerinde serbest , diğer konularda İsveç tacına bağlı bir ülkeydi.Daha sonra 1905'te tam bağımsız bir krallık olduktan sonra da Nobel ödülü işini iki ülkenin yetkili komite kurumları ortak düzenlemeye devam ettiler.Nobel'in vasiyetinde bu amaç için tahsil edilmiş varlıkla da Haziran 1900'de Nobel Vakfı kuruldu.1901'de de ilk ödüller dağıtıldı. İlk Nobel Barış Ödülü Kızıl Haç Teşkilatı'nın kurucusu olan Henry Dunant ile dönemin önde gelen barış savunucularından Macar Frederic Passy'ye verildi.Kontes Bertha von Suttner'e ise 1905 Barış ödülü verildi.1968'de İsveç Bankası Nobel'in adına bir ekonomi ödülü vermeye başladı ve bu işi de Nobel Vakfı düzenlemekle görevlendirildi.

Nobel Vakfı özel hukuk hükümlerine tabi bir kuruluştur.Tüm Nobel kuruluşlarını temsil eder ve ödül komitelerine her konuda yardımcı olmakla sorumludur.Vakfın ödül komiteleri üzerinde hiçbir etki ya da hiyerarşik bağı yoktur, ödül komiteleri her türlü devlet etkisinden bağımsız olarak çalışırlar ve mutlak bir özerkliğe sahiptirler. Vakfın merkezi Stockholm'dedir ve vakıf orda ikamet eden bir yönetim organınca temsil olunur. Bu organın başkanı uzun süre İsveç Kralı tarafından atanırken, 1905'te bir statü değişikliği ile vakfın mütevelli heyeti tüm yönetim organlarını seçmeye başladı.Yönetim organı kendi içinden hem başkanını hemde bir icra direktörü'nü seçmektedir.

Nobel ödülleri bir madalya,diploma, ve para ödemesinden oluşur.Nobel ödüllerinde pozitif bilimler konusundakiler yıllar boyunca çok meşhur bilim adamlarına verilmiştir.Bunlar arasında Max Planck, Albert Einstein, Enrico Fermi gibi meşhur isimler de vardır. Fakat Nobel Edebiyat Ödülü ile Nobel Barış Ödülü'nün sürekli olarak siyasi nitelik gösterdiği tartışılmaktadır.

Kaynakça