Müslüman Kardeşler

Müslüman Kardeşler, Mısırda bulunan İsmailiye kentinde yaşayan bir ilkokul öğretmeni olan Hasan El Benna tarafından 1928 yılında kurulmuştur. Müslüman Kardeşler , günümüz İslam dünyasındaki en etkili ve yaygın siyasal İslami hareket özelliğini taşımaktadır. Müslüman Kardeşlerin kitleleri harekete geçirmedeki başarısının nedenleri ; sömürgeleştirilmiştir Ortadoğu bölgesinde sıklıkla kullandığı batı karşıtı ideolojik söylemler , İslam dinin sosyal adalet özelliğinin daha fazla öne çıkarılması gerektiğinin vurgusunu yapması ve aynı zamanda buna uygun uygulamaların başarı ile pratik hayata aktarılması gerektiğini savunmasıdır. Özellikle Müslüman kardeşlerin “Dava” olarak nitelendirdikleri ideolojik düşüncesi dini referans alarak siyasal ve ekonomik sistemde yeniden düzenlemeler yapmak hedefini kapsamaktadır.

Hasan El Benna’nın Düşünce Dünyası

Hasan El Benna yaşadığı coğrafyada sürekli olarak gözlemler yapmış ve Müslümanların içinde bulundukları siyasal sıkıntılardan olumsuz etkilendiklerini , toplum kendi öz benliği olan Müslüman kimliğinden uzaklaşarak Avrupa’ya özenme gibi davranışlar içerisine girmiş olmasını bir felaket olarak nitelendirmiş ve bu durumun daha çok yaygınlaşmaması için toplumun ıslah edilmesi gerektiğini düşünmüştür. Benna’ya göre bu ıslah ancak toplumun Kuran’a ve sünnete dönemsiyle gerçekleşebilecektir. Fakat Kuran’ın lafsını ezberleyip ardından da hükümlerini tam olarak uygulamamak Kuran’ın gerçek anlamda anlaşılmadığını göstermektedir. Hasan El Benna’ya göre kurana dönüş kuranın hükümleri ile hükmedilmesi olduğunu sıklıkla ifade etmiştir. Kuran’ın bir rehber, bir arkadaş ve bir öğretmen gibi algılanması gerektiğini savunmaktadır. Benna’nın siyasi düşünceleri iki temel üzerine inşa edilmiştir. Birinci temel İslam topraklarını yabancı işgalcilerin hakimiyetinden kurtarmak ve tamamıyla özgürlüğe kavuşturmaktır. İkinci temel ise yabancı işgalinden kurtulmuş ve tamamıyla özgürlüğünü kavuşmuş İslam topraklarında ,İslamiyet’i tebli etmek ve yayılmasını sağlamak amacıyla yeni bir İslam devleti kurmaktır .Allah’ın Müslümanlar için nizam olarak İslam’ı seçtiğini vurgulayan Hasan El Benna , din ve devlet ayrımını gözeten yaklaşımları hatalı bulmuştur. İslam’ı bir nizam olarak yeterli görmüş ve insanları gerçek mutluluğa ve toplumsal huzura kavuşturacak bir sistem olduğuna inanmıştır. Benna İslam Ülkelerin birlik olmasından yanadır ve hilafet kavramı da İslam ülkelerinin birliği anlamına gelmektedir. Ona göre ortadan kaldırılan hilafetin tekrar geri getirilmesi için çaba harcanması bir yükümlülüktür. Dolayısıyla İslami ülkeler aralarında iş birliği yaparak İslami Milletler Birliğini kurmalıdır.

Müslüman Kardeşlerin İdeolojisi

Müslüman kardeşlerin temel ideolojisi reformcu bir İslam anlayışına dayanmaktadır. Reformcu bakış açısının liderleri Cemalettin Afgani ve Muhammed Abduh’dur. Bu bakış açısındaki kişiler şu soruları yöneltmişlerdir: Müslümanlar nerede hata yaptı? , Müslüman toplumların geri kalmasının nedeni nedir? .Bu sorulara cevap arayan entelektüeller İslam ülkelerinin birçok konuda neden evrensel düzeyde bir gelişme gösteremediklerini ve neden batı toplumlarının egemenlikleri altında kaldıklarını sorgulamaktadırlar. Müslüman Kardeşler hareketinin kurucusu olan Hasan El Benna Müslümanların güçlenmesi için örgütlenmesi gerektiğini savunmuştur. İslam dünyasında yabancıların varlığını son vermenin yolu İslamiyetin köklerine dönmektir. Bu yol ile İslam ülkeleri yabancılardan ve onların iş birlikçilerinden kurtularak ortak hedefe doğru ilerleyecektir. Buradaki temel hedef sömürgeci batılı devletler tarafından bir çok parçaya ayrılmış olan Müslüman toplulukları tek bir çatı altında birleştirmektir. Bu hedefe ulaşmak içinse gereken şey İslam topraklarının özgürleşmesidir.1980’li yılların ortalarından itibaren Müslüman kardeşler arasında da giderek yaygınlaşarak kabul görmüş ve günümüzde de önemli olan “Vasatiyye” (Orta Yol) ideolojisidir. Vasatiyye şiddeti meşru olarak kabul eden radikal İslami hareketler ile laiklik arasında kalan ılımlı bir yaklaşımı temsil etmektedir. Bu anlayışta İslam adına şiddet kullanılmasına karşı çıkılır ve hoşgörülü aynı zamanda modern dünyaya uyum sağlayan bir dini anlayışı savunur. Müslüman Kardeşler günümüzde batı karşıtı bir politika sürdürmemektedir aksine batıya ait olan değerlerin bir çoğu İslam ile çelişmediğine inanmaktadırlar. Diğer bir yandan batıdaki teknolojik gelişmeleri yakından takip eden Müslüman kardeşler bu doğrultuda kendilerini de geliştirmeye çalışmaktadır.

Arap Baharı Sonrası Müslüman Kardeşler

Ortadoğu 20-30 yılda petrol gelirleri ile gelişme göstermiştir. Fakat bölgedeki gençler eğitim imkanlarının artması ile birlikte sosyo-ekonomik açıdan yeterince tatmin olmadıklarından dolayı tepki göstermeye başlamışlardır. Özellikle insanlar işsizliğin kronik bir hal almasından ve demokratik olmayan restorasyona kapalı otokratik yönetimlerden fazlasıyla bıkmışlardı. Muhammed Bouazi’nin kendini yakması ile birlikte isyanın kıvılcımları yanmaya başladı ve ilk olarak Tunus’ta patlak verdi. Halkın öfkesi o kadar büyüktü ki çok kısa sürede isyanlar Tunus’ta ki yönetimi devirerek Libya’ya ve Mısır’a doğru ilerledi. Müslüman kardeşler ilk başta olaylara pragmatik bir şekilde yaklaşmayı tercih etmişler ve şiddetten uzak durma politikalarının da etkisi ile eylemlere katılmamayı uygun bulmuşlardır. Fakat örgütün üyesi olan gençler boykota uymamışlardır ve sokaklara akın etmişlerdir. Diğer bir yandan ordunun olup bitene sesiz kalması ile birlikte Müslüman Kardeşler’ in yönetimi eyleme destek verme kararı almıştır. Kısa sürede eylemlerin olduğu Tunus, Mısır ve Libya’da en güçlü siyasi oluşum haline gelmişlerdir. Müslüman Kardeşler kuruluşuna destek verdiği Özgürlük ve Adalet Partisi seçim yarışlarında iddialı bir konuma yükselmişlerdir ve devrimden sonra da seçimlerde Müslüman Kardeşler ön plana çıkmıştır. Aynı zamanda Örgüt seçimlerden sonra değişime gitmiş ve hem Özgürlük hem de Kalkınma Partisi seçim zaferinden sonra Selefi olarak adlandırılan daha muhafazakar bir yapıda olan Nur Partisi ile koalisyon oluşturmayacaklarını açıklamıştır. Özellikle de Müslüman Kardeşler yeni kurulan partileri yapılandırırken Türkiye modelini referans alacaklarını birçok kez belirtmiştir. Bu durumda ortaya çıkan şey ise Müslüman Kardeşlerin baştaki kuruluş amacı olan şeri hukuk kurallarına dayalı İslamcı bir Ortadoğu Müslüman ülkeleri fikrinden vazgeçerek post-İslamcı ideolojiyi benimseyen ümmetçi bir kimlikle hareket etmeye başlamıştır. Fakat bu politik değişiklik tabandan kolaylıkla destek görmeyeceği kesinlikle bellidir. Radikal kesimler tarafından Müslüman Kardeşlerin şiddeti reddeden politikası ABD’ye karşı yumuşak bir tavır sergilemek olarak algılanarak eleştirilmiştir. Dahası Mısır halkı Batı’ya karşı hala şüpheci bir tutum sergilemektedir. Bu tutumun temel sebepleri Mübarek rejimi döneminde ABD’den yardım alınarak rejimin devam ettirilmeye çalışılması ve insan hakları ihlallerine göz yumulmasıdır. Müslüman Kardeşler hareketi geniş kitleler tarafında kabul görmüş olmasından dolayı homojen bir politik anlayışı benimseyecek bir durumda değildir. Diğer bir yandan sempatizanlar ile yönetici elitler arasında her anlamda bir uçurumun varlığı söz konusudur. Halkın %83’nün ABD karşıtı olmasına rağmen , hareketin yönetimini başta ABD olmak üzere Batı’da eğitim görmüş kişiler ve zengin sermaye sınıfı oluşturmaktadır. Mısır’da bulunan Müslüman Kardeşler’in Özgürlük ve Adalet Partisi sekreteri Muhammed Baltacı 2011 yılında devrim devam ederken ABD ve İsrail ile anlaşmalar yapıldığına dair gelen eleştiriler üzerine bu haberi yalanlamış fakat kimseyi buna inandıramamıştır. Bugün partiler ABD’ye düşman olmadıklarını ispatlamak ve kendilerini kabul ettirebilmek için ABD ile birçok temasta bulunmuşlardır.

Hazırlayan: o-Staj Ortadoğu Çalışmaları Stajyeri Rabia Şen