Lex Fori İlkesi
Milletlerarası özel hukuk ve medeni usul hukukunda karşımıza çıkan lex for ilkesi kısaca bir uyuşmazlığa hakimin hukukunun uygulanması olarak tarif edilebilir.
Hakim, yabancılık unsuru içeren uyuşmazlıklarda ilk olarak bu davaya hangi hukukun uygulanacağını belirlemelidir. Hukukumuzda hâkim anlayışa göre somut uyuşmazlık birden çok ülke hukuk düzeni ile bağlantılı ise, yabancılık unsuru söz konusu olur[1]. Başka bir deyişle, bir uyuşmazlıkta taraflardan her ikisi ya da biri yabancı ülke vatandaşı ise veya söz konusu hukuki olay, ilişki(sözleşme) yabancı ülkede gerçekleşmişse o uyuşmazlık yabancılık unsuru içeren bir uyuşmazlıktır[2].
Yabancılık unsuru içeren uyuşmazlıklara maddi hukuk bakımından uygulanacak hukukun belirlenmesi Milletlerarası Özel Hukuk kurallarına tabiidir. Usul kurallarının uygulanmasında uygulanacak ilke hakimin hukuku-lex fori- ilkesine tabiidir. Bu ilke gereğince hakim uyuşmazlığın yabancı unsurlu olup olmadığına bakmaksızın yargılamada kendi hukukunun usul kurallarını esas alacaktır[3]. Usul hukukunda kural lex fori ilkesinin uygulanmasıdır fakat lex causae(hakkın doğduğu yer hukuku) ilkesinin uygulama alanı bulduğu istisnai alanlar da mevcuttur. Bunlar; ispat yükü, ispat araçları ve davalara taraf olma ehliyetidir. Dolayısıyla bu konularda lex fori ilkesi uygulama alanı bulmayacak, sözleşmenin yapıldığı yer hukuku uygulanacaktır.
Yukarıda da bahsedildiği gibi maddi hukuk bakımından uygulanacak hukukun belirlenmesi Milletlerarası Özel Hukuka tabiidir. Nitekim Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku hakkında Kanun’un 1 maddesinde de; “Yabancılık unsuru taşıyan özel hukuka ilişkin işlem ve ilişkilerde uygulanacak hukuk, ...bu Kanunla düzenlenmiştir” denmektedir. MÖHUK 1. ve 39. maddelerinde düzenlenen kanunlar ihtilafı kuralları ile yabancılık unsuru içeren uyuşmazlıklara uygulanacak maddi hukuk kuralları tespit edilecektir.
Kanunlar, ihtilafı kurallarından hangisinin uygulanacağı belirlenirken hakim somut olayın hangi hukuk dalında olduğunu, hangi hukuk kurumuna tabii olduğunu tespit eder. Örneğin; somut olaydaki sözleşme bir borçlar hukuku sözleşmesi mi bu belirlenmelidir[4]. Erdoğan’a göre hakim bunu yaparken lex fori ilkesine göre, kendi hukuk kuralları çerçevesinde bir inceleme yapmalıdır. Bu belirlemeden sonra uygulanacak kanunlar ihtilafı kuralını belirleyip uyuşmazlığın esası hakkında karar verecektir.
Hazırlayan: o-Staj Uluslararası Hukuk Çalışmaları Stajyeri İrem Nur Şimşek
- ↑ Ersin Erdoğan, Medeni Usul Hukukunda Yabancılık Unsuru ve Sonuçları,Doktora Tezi, İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Mayıs 2015, Ankara, s.13.
- ↑ Hakan Pekcanıtez, Oğuz Atalay, Muhammet Özekes, Medeni Usul Hukuku, 8. Bası, İstanbul, Eylül 2020, s.16.
- ↑ Pekcanıtez, Atakay, Özekes, s.16.
- ↑ Ersin Erdoğan, s. 45.