Gambot Diplomasisi

Gambot terimi, İngilizce 'de, “Gunboat” olarak kullanılan dilimize ise 'Silahlı Küçük Gemi' olarak çevrilebilecek, uluslararası arenada bir devletin diğer bir devlet üzerinde siyasi bir baskı kurmak ve üstünlük sağlamak amacıyla savaş gemilerini ve donanma gücünü kullanmasına, bu sayede belirlediği amaçlara ulaşması sağlayan bir kavram olarak tanımlanabilir. Devletler, Gambot diplomasisini kullanarak denizlerdeki çıkarlarını en üst seviyeye taşımaya ve hedef devletlere baskı uygulayarak o devletlerin hür iradeleri ile karar alma süreçlerini engellemişlerdir. Bu kavramın bir nevi donanma ile birlikte bir güç gösterisi olduğu söylenebilir. Özetlemek gerekirse, donanmaların ülkelerin denizlerdeki hareket eden bir sureti olarak kabul ettiğimizde ve karada ortaya çıkan olayların gelişimde etkin bir rol oynaması donanmaların ne kadar stratejik öneme sahip olduğunu göstermiştir. Bu nedenle,19.yy’dan itibaren çoğu devlet uluslararası alanda çıkarlarını korumak için Gambot diplomasisine başvurmuştur.

Tarihsel Arka Planı

Diplomasi devletler arasındaki anlaşmazlıkların barışçıl ve müzakere yolu ile sonuca ulaştırılması anlamına gelmektedir ve tarihi neredeyse insanlık tarihi ile başlamaktadır. Örnek olarak, Kadeş Antlaşması tarihte bilinen ilk yazılı diplomasi örneğidir. Bu bağlamda diplomasi kavramı dar anlamda diplomasi kavramı ve geniş anlamda diplomasi olarak iki grupta tanımlanmaktadır. Dar anlamda diplomasiyi, dışişleri bakanlığı tarafından ve diplomatik misyon şefleri aracılığıyla yürütülen karşılıklı görüşmeler ve anlaşmalar oluşturmaktadır.Geniş anlamda diplomasisini ise uluslararası örgütler yürütmektedir ve uluslararası ilişkiler literatüründe kullanılmaktadır. Bu örgütlere örnek olarak Birleşmiş Milletler(BM) ve Avrupa Birliği (AB) gibi kuruluşları verebiliriz. Diplomasi kavramı yıllar içinde gelişmiş ve ilerleme kaydetmiştir. Bu açıdan diplomasi, eski dönem ve yeni dönem diplomasi olarak da ikiye ayırılmaktadır. Eski dönem diplomasiyi Antik-Yunan diplomasisi, Roma diplomasisi, Antik-Mısır ve Hititler arasındaki diplomasi olarak ayırılmaktadır. Yeni dönem diplomasi ise 17.yy’da başlamıştır. Yeni dönem diplomasisinin miladı Viyana Kongresi'dir. Diplomasinin gelişimi ile birlikte yeni diplomasi çeşitleri literatüre girmeye başlamıştır. Örnek olarak, arabuluculuk diplomasisi, çok taraflı diplomasi, ikili diplomasi, kamu diplomasisi, sivil diplomasi, zirve diplomasisi, konferans diplomasisi, mekik diplomasi, kültür diplomasisi, zorlayıcı diplomasi, konferans diplomasisi ve insani diplomasi verilebilir. Bunlara ek olarak, Gambot diplomasisi 18.yy’da ortaya çıkmıştır.

Gambot diplomasisi genellikle devriye görevi yapan küçük askeri gemileri tasvir etmek için kullanmıştır. Bunun nedeni; özellikle emperyalist devletler kolonileri ve himayeleri altındaki ülkeleri sindirmek ve kontrol altında tutmak bu diplomasi yöntemini etkin bir şekilde kullanmışlardır. Örnek olarak, İngiltere 18 ve 19.yy’da bu diplomasi yöntemini sıkça kullanmasının yanı sıra günümüzde de pek çok devlet hala bu diplomasi türünü etkin bir şekilde kullanmaktadır. Gambot diplomasisi uygulanış biçiminden iki gruba ayrılmaktadır. Birincis, “bayrak gösterme” taktiği, denizlerde üstün olduğunu göstermek, sahilde sıcak çatışmaya girecek izlenimini oluşturarak güç kullanabileceği hissiyatını karşı devlete vermek ve o devleti sindirip korkutmayı amaçlayarak o devletteki çıkarlarına ters gelişmeleri durdurma olarak tanımlanabilir. Örneğin, hedef devlet amfibi taarruz, hava taarruzu ve abluka gibi operasyonlarla kontrol altında tutulmaya ve sindirilmeye çalışılır. İkinci grupta ise “iyi niyet ziyaretleri”, “denizden yardım”, “tatbikat ziyaretleri” yer almaktadır. Bu gruptaki taktikler, deniz nüfuz ve etki politikaları çatısı altında toplanabilir. Örneğin, deniz yardımı taktiğinin amacı hedef ülkedeki nüfuzunu arttırmaktır bu amaca da gemi satışı yaparak veya hibe ederek ulaşabilir. Bir diğer köşe taşı ise bu taktiği uygulayan devlet, diğer devletlerin bahsedilen bölgede etkin olmasını önleyerek hedef devlet ile ilişkileri arttırmaya yönelmektedir. Gambot diplomasisini uygulayan devletin asıl ulaşılmak istediği nihai hedef ise nüfuzu altındaki denizleri kendi çıkarları doğrultusunda kontrol etmektir. Gambot diplomasisine güncel örnek olarak Türkiye’nin Doğu Akdeniz'de petrol arama faaliyetleri verilebilir. Sondaj gemisi olan Yavuz ve sismik araştırma gemileri Barbaros Hayreddin Paşa ve Oruç Reis Akdeniz'de çalışmalarını sürdürüyor fakat bu çalışmalar büyük devletler tarafından engellenmeye çalışılmaktadır. Türkiye de bu sondaj gemileri göreve çıktığında yanlarında iki adet kruvazör göndermiş ve bu sondaj gemilerinin görevlerini sorunsuz bir şekilde tamamlamasını amaçlamıştır.

Gambot Diplomasisi ve Yumuşak Güç

Yumuşak Güç kavramı, ilk olarak 1990 yılında Joseph Nye tarafından kullanılmıştır. Yumuşak güç işgal edilecek bir devletin vatandaşlarının direnme ihtimalini ortadan kaldırmak amacıyla düzenlenen propaganda faaliyetleri ve ele geçirilen bölgedeki sadakati ve düzeni sağlamak amacıyla siyasi, ekonomik ve kültürel düzenlemeler olarak tanımlanabilir. Yumuşak gücün kaynağı bir ülkenin kültürel ve politik düşüncelerinin çekiciliğinden kaynaklanmaktadır. Yani diğer ülkeler bir devletin politikalarını yasal görüyorsa, o devletin yumuşak gücü fazladır. Bu sebeple, eğer bir devlet kendi amaçladığını bir şeyi başka devletlerin de amaçlamasını sağlıyorsa bu konuda yumuşak gücün etkisinden bahsedebiliriz. Öte yandan silahlı kuvvetler de her zaman sert güç olarak kullanılmaz ve yumuşak güçte önemli bir yeri vardır. Örneğin, bir devlet yaptığı tatbikatlarla ve yardım programları ile sıcak çatışmaya girmeden istediği bir şeyi yaptırabilir veya istemediği bir durumun oluşmasını engelleyebilir. Bu açıdan Gambot diplomasisi genellikle yumuşak güç olarak kullanılmıştır. Devletler küçük silahlı gemilerini sahillerde gözdağı vermek amacıyla Gambot diplomasisini kullanmış ve yumuşak güç uygulayarak istedikleri durumların oluşmasını sağlamışlardır.

Hazırlayan: o-Staj Diplomasi Çalışmaları Stajyeri Mehmet Tandoğan