Ebulfez Elçibey
Ebulfez Elçibey ya da Ebulfez Aliyev (d. 24 Haziran 1938 – ö. 22 Ağustos 2000) Azerbaycan Halk Cephesi Partisi Kurucusu ve 1. Genel Başkanı, Azerbaycan 2. Cumhurbaşkanı ve akademisyendir.
Hayatı
Elçibey Nahçıvan’ın Ordubad rayonunda Kadirgulu Bey ve Mehrinisa Hanım’ın çocukları olarak 1938’de dünyaya gelmiştir. Lise eğitimini tamamlayana kadar Nahçıvan’da kalan Elçibey üniversite eğitimi için Bakü’ye gitmiş, burada Bakü Devlet Üniversitesi’nde Arap filolojisi bölümünde 1957-1962 arasında lisans eğitimini tamamlamıştır. Mezuniyetinin ardından Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) Su İşleri Enstitüsü ve Mısır’da tercümanlık yapmıştır. [2] 1965’te tekrar Bakü’ye dönüp Bakü Devlet Üniversitesi’nde yüksek lisans ve doktora eğitimlerini tamamlamış ardından burada 1968-1975 arasında Asya ve Afrika Tarihi bölümünde öğretim görevlisi olarak akademik kariyerine başlamıştır. 1970’lerde Azerbaycan’ın bağımsızlığına yönelik Sovyet karşıtı çalışmalar yapmış, 1975’te tutuklanarak milliyetçilik suçundan 1.5 yıl hapis cezası almıştır. [3] Tutukluluğunun ardından 1977’de Azerbaycan Milli İlimler Akademisi El Yazmaları Enstitüsü'nde çalışmaya başlamış burada Anabilim Dalı Başkanlığına kadar yükselmiştir. [4]
Düşünceleri ve Siyasi Hayatı
Elçibey’e göre SSCB bir imparatorluktu ve Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bu imparatorluğun sömürgesiydi. [5] Sovyetlerin çizdikleri sınırlar tamamen yapay ve bölgenin nüfus özellikleriyle örtüşmüyordu. Azerbaycan ve Nahçıvan arasında Ermenistan arazisinin bulunması Elçibey’in bu düşüncelerine güzel bir örnekti. Elçibey bunun Türkiye ile Azerbaycan’ı uzaklaştırmak için yapıldığına inanıyordu. [6] Sadece yapay sınırlandırmadan değil, Rusçanın asimilasyon aracı olarak kullanılmasından da oldukça rahatsızdı. Bakü’de anadilde eğitim veren okuldan çok Rusça eğitim veren okul olmasını kınıyordu ve bu görüşlerini üniversitede hocalık yaptığı yıllarda öğrencileriyle de paylaşıyordu. Bu görüşleri ve konuşmaları 1975’te tutuklanmasının sebepleriydi.
Azerbaycan Milli İlimler Akademisi El Yazmaları Enstitüsü'nde çalışırken, 1989’da Azerbaycan Halk Cephesi’ni (AHC) kurdu ve başkanı seçildi. [7] 1990’da dağılma sürecine giren SSCB’ de doğal olarak milli bağımsızlık hareketleri başlamıştı. Azerbaycan’da da milli bağımsızlık hareketleri Elçibey ve etrafında toplanan aydınlar tarafından üstlenildi. 1990’da AHC Elçibey liderliğinde Azerbaycan SSC seçimlerinde 45 milletvekili ile temsil hakkı elde etti. AHC Yüksek Sovyet’e dolayısıyla dönemin Azerbaycan devlet başkanı Ayaz Müttalibov’a muhalif olan milletvekillerini de etrafında toplayıp Bağımsız Azerbaycan Demokratik Blokunu (DEMBLOK) oluşturdular. 7 Mart 1991’de DEMBLOK’tan 43 milletvekili bağımsızlık için evet oyu kullanmış, sonrasında bu vekiller istiklalci vekiller olarak adlandırılmıştır. Aynı yıl 18 Ekim’e gelindiğinde evet oyu kullanan vekil sayısı 258’e yükseldi. Bu yükselişte SSCB’nin dağılmasının yanı sıra AHC’nin faaliyetleri de önemli rol oynamıştır.
18 Ekim 1991’de bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı Ayaz Müttalibov olmuş fakat Hocalı katliamından sonra etkisiz ve sessiz kaldığı gerekçesiyle halkın tepkisini çekmiştir. 7 Haziran 1992’de seçimlerin yenilenmesiyle Ebulfez Elçibey bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti'nin ikinci cumhurbaşkanı olmuştur. İlk ziyaretini fikir hayatını önemli ölçüde etkileyen Atatürk’e yapmış, Anıtkabir’de doldurduğu anı defterinde “senin askerin” ifadesini kullanarak bağlılığını belirtmiştir. [8]
Hayatı boyunca Azerbaycan'ın bağımsızlığını istemiş Elçibey cumhurbaşkanlığı döneminde Azerbaycan’ın dış politikasını Rusya’ya karşı bağımsızlığı sürdürme, Karabağ sorununu Azerbaycan’ın lehine çözme, İran ve Türkiye’yle iyi ilişkiler kurmak üzerine kurmuştur. [9]
Ölümü
Ebulfez Elçibey 22 Ağustos 2000’de 62 yaşında prostat kanseri nedeniyle tedavi gördüğü Ankara'da hayatını kaybetmiştir.
Eserleri
· "Tolunoğulları Devleti", İstanbul, 1997. Ebülfez Elçibey
· "Bütöv Azərbaycan Yolunda"("Bütün Azerbaycan Yolunda"), İstanbul, 1998; Bakı(Bakü), 2004
· "Müstəqillik [Bağımsızlık]: ikinci cəhd (Kısım)", Bakı(Bakü), 2001
· "Siz Xalqın Sevgisilə Haqqa Çatacaqsınız"("Siz halkın sevgisiyle hakka ulaşacaksınız"), Bakı(Bakü), 2001
Hazırlayan: Yaprak AKKAYA
- ↑ https://admin.biyografya.com/_docs/photos/71b81e10608b3ee93f0aa06f2f486a45.jpg
- ↑ Nifüfer Mutlu, (2019), “Bağımsızlığa Giden Yolda: Ebülfez Elçibey”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 20, S. 36, s. 37-57.
- ↑ https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-53873112
- ↑ https://www.altayli.net/turkluge-ve-bagimsizliga-adanmis-bir-omur-ebulfez-elcibey.html
- ↑ Nifüfer Mutlu, (2019), “Bağımsızlığa Giden Yolda: Ebülfez Elçibey”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 20, S. 36, s. 37-57.
- ↑ A.g.e., 43
- ↑ A.g.e.
- ↑ https://www.altayli.net/turkluge-ve-bagimsizliga-adanmis-bir-omur-ebulfez-elcibey.html
- ↑ Nazım Cafersoy, Elçibey Dönemi Azerbaycan Dış Politikası, Ankara, 2001
