3.Dalga Feminizm

Tek bir ideolojiden öte içinde birçok farklı fikri ve teoriyi bulunduran feminizm akımı, çıkış tarihi kabul edilen 18. yüzyıldan bu yana zamanın ekonomik ve sosyolojik açıdan gerektirdikleri ve dönemin hüküm süren akımlarına göre mücadele etmiştir. Kadın hareketi olarak anlam kazanan feminizm akımı ile birlikte kadınların toplumsal cinsiyet bağlamında sahip oldukları rollerinin önemini vurgulamayı ve erkek hegemonyası altındaki kadının cinsiyet rollerini ortaya koyabilmeyi amaçlamıştır.  Bu nedenle feminizmin ortaya çıkışını, basit bir tabirle, kadının erkek karşısındaki konumunu/statüsünü daha sağlam zeminlerde inşa etmek, kadın erkek arasındaki eşitsizliğin ortadan kalkmasını sağlayabilmek amacıyla gerçekleştiği söylenmektedir.

Fransız Devriminin etkisi devam etmekteyken Mary Wollstonecraft’ın Kadın Haklarının Müdafaası ile örgütsel hareketini başlatan feminizm akımı, birinci dalgada kadınların da oy verme hakkına sahip olmasını sağlamaya çalışarak liberal akımın içerisinde yer alır. 20. yüzyılın ortalarına kadar liberal feminizm gibi farklı isimlerle ve ideolojik akımlar içerisinde yer alarak kadının sosyal hayata kazandırılmasını sağlar. Siyasi/iktisadi bir doktrin olarak liberalizm, bireyi merkez alan öğretisi ile devlet egemenliğini zayıflatmanın bireyin ve toplumun özgürlüğü yolunda en temel hareket tarzı olarak belirlemiştir.

Kadının seçme ve seçilme hakkına sahip olmasını sağlayan feminizm akımı, doğuşunu liberalizmle yapmasından ötürü hiç şüphesiz feminist kadınlar arasında da bir ayrımcılığın oluşmasına engel oluşturmaz. “Kız kardeşlik” kavramının da dayandığı, “kadın”ı tek bir homojen olarak düşünerek, farklı etnikiyetleri, yönelimleri ve sosyokültürel farklılıkları ve bu farklılıkların neden olduğu farklı sorunları dikkate almadan değerlendiren, temelde liberal kadınların, yani basit şekilde beyaz ve ayrıcalıklı olarak tanımlanabilecek kadınların ev işini erkekle eşit şekilde bölüşme ve iş yerinde eşit maaş gibi haklarına odaklanan ikinci dalga feminizm, 20. Yüzyıl ortalarına doğru sanayileşmenin ve Marksizm’in de etkisiyle etkisini güçlendirmektedir. Biyolojik cinsiyet ve toplumsal cinsiyet kavramlarını doğuran bu ikinci dalga, temelinde yatan ayrıştırıcı bakış açısının kurbanı olarak biyolojik cinsiyetin öncelliğini gündeme getirmektedir. Bunun sonucu olarak belli toplumsal normlara uygun, kadın gibi kadın diye tabir edilen, homojen kadın algısı bu dalga ile daha da sağlamlaştırır.

1988’den sonra özellikle Bell Hooks’un Ben Kadın Değil Miyim: Siyah Kadınlar ve Feminizm adlı kitabının gördüğü ilginin ardından, ikinci dalga feminizmin bu ayrıştırıcı bakış açısı eleştirilmeye başlanır. Post-Modernizmin, dolayısıyla Post-Yapısalcılığın da etkili olduğu dönemde, bireyin önemi, “Bireysel olan politiktir.” sloganını kullanan ikinci dalga feministlerin görmezden geldiği bireylerin farklı sosyokültürel çevreler içerisinde maruz kaldıkları farklı baskı şekillerine ve bu problemlerin nasıl çözüleceğine odaklanmaktadır. Üçüncü dalga feminizme yönelik post-yapısalcı düşünce yapısı, feminist hareketi bir kadın hareketi olmaktan ziyade, o güne kadar erkeklik hegemonyası altında var olmaya çalışan kadının altında olduğu erkeklik hegemonyasını sorgulamaktadır.

Üçüncü dalga feminizm, kadın gibi kadın kavramını eleştirdiği gibi, maskülenliği ve bununla beraber ikinci dalga feminizmde görmezden gelinen LGBTQ+ bireylerin de feminist hareketin bir parçası olduğunu savunur. Üçüncü dalga feminizmin önde gelen isimlerinden Judith Butler, nasıl ki feminist gelenek, cinsiyet ve toplumsal cinsiyet ayrımına gidip, kadınların sosyal varlıklarının anlamının, onların psikolojik yapılarından kaynaklandığını ileri süren doğalcı açıklamalarla eleştirel bir ilişki yürütmüş ise insanın bizzat kendisi hakkındaki fenomenolojik teoriler de benzer bir şekilde, bedensel varlığı ve biçimlendirilmiş varlığın yaşanan deneyim bağlamında varsaydığı anlamları yapılandıran psikolojik ve biyolojik nedensellikler ayrımıyla ilgilenmiştir.

Butler ve Merleau-Ponty, Beauvoir gibi akıl hocalarına göre kadın olmak yalnızca doğal bir gerçeklik değil, aynı zamanda sosyal yaptırımların, ve tabuların zorlamasıyla topluma kazınmış performatif eylemlerdir. Ancak, Fraser ve Nicholson tüm toplumlarda bir özel (ev) alanını öngörüldüğünü ve buradan hareketle kadınların etkinliklerinin farklı kültürler içinde içerik ve önem bakımından temelde birbirine benzer olduğunu varsaymaktadır. Üçüncü dalga feminizm bunu eleştirir. Bir görevin kadın işi veya erkek işi olarak görülmesine karşı çıkar. Aynı zamanda toplumun yalnızca bu iki toplumsal cinsiyeti temel alarak ilerleyişi Kimberlé Crenshaw tarafından cinsiyet, cinsel yönelim, sınıf, ırk, ulus, engellilik ve yaş/kuşak gibi kategorilerin birbirinden bağımsız kategoriler olarak ele alınamayacağını vurgulayan “kesişimsellik” kavramının ortaya çıkmasını sağlarmaktadır. Butler, heteroseksizmin hüküm sürdüğü feminist bakış açısını eleştirmek için çoğunlukla kuer ve transseksüel bireyleri örnek gösterir.

Üçüncü dalga/post-modernist/post-yapısalcı feminizm kadını öz almak yerine bireyi öz alır ve kadın ve birey var olmaya devam ettikçe varlığını gelişerek sürdürmektedir.

Hazırlayan: o-Staj Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları Stajyeri MELİKE CAN