İran Kadın Hareketleri
Tarihte toplumların kadınlara karşı yaklaşımı farklılık göstermiştir. Kimi zaman geleneklerin kimi zaman eğitimsizliğin, dinin ve çevresel faktörlerin etkili olduğu görülmüştür. Kadına karşı alınan farklı tutumlara örnek olarak, toplumların kadını hizmetçi gibi görmesi, bazı toplumların kadını ahlaksızlığın simgesi olarak bazı toplumların ise kadını özgürlük ve mutluluk simgesi olarak görmesi gösterilebilir. Günümüzde özellikle İran toplumunun kadına karşı aldığı tavır ve uyguladığı politika tartışmalara sebep olmuştur. Devrimden sonraki süreçte kadının nasıl giyinmesi, nasıl davranmasına dair ve kadının toplum içerisinde zorla dezavantajlı konuma sürükleyecek kararlar alınmıştır. Uygulanan rejim kadın meselesini merkezine koymuştur. [1]
İran'da Toplumsal Hareketler ve İslami Feminizmin Gelişimi
İran'da kadın hareketleri tarihsel süreç içerisinde incelendiğinde ilk olarak İran toplumunun siyası alt yapısı belirlenmiş daha sonra İslam'ın Araplar aracılığıyla İran'da yayılması ile gelenekler belirlenmeye başlanmıştır. Ardından siyasetin tüm alt yapısını etkileyen Meşrutiyet Devrimi yaşanmıştır ve son olarak İran İslam Devrimi yaşanmıştır. Son yaşanan devrim ile İran'ın tüm iç ve dış ilişkilerinde değişikliğe gidilmiştir. [2] 1979’da gerçekleşen İslam Devrimi'nde alınan kararlar sonucu İran'da sadece yönetim şekli değişmemiş ,toplumsal yaşam ve siyasal alanlarda da değişiklikler yaşanmıştır. Devrimin siyasal alan ve yönetim şeklini etkilemesi sonucu anayasada değişiklikler yapılmış ve hazırlanan yeni anayasaya göre kadınlara kamusal alanda başörtüsü takma zorunluluğu getirilmiştir. Kadınlar, bu yasaya uymadıkları dahilinde hapis cezasına kadar çıkan kanuni suçlamalar ile karşı karşıya kalmışlardır. Alınan bu karara devrimin gerçekleştiği ilk yıllardan itibaren karşı çıkılmıştır. Karara karşı çıkışlar kimi zaman küçük çaplı olurken kimi zaman büyük direnişlere evrilmiştir. Bu sayede İran'da kadın hareketleri artışa geçmiştir. [3]
İran'daki kadın hareketleri arttıkça ve desteklendikçe süreç içerisinde İslami Feminizm ortaya çıkmıştır. Bölgedeki yönetimsel ve toplumsal yapı gereği feminizm hareketlerinde İslam genel çerçeve olarak ele alınmıştır. Bölgedeki feministler genel olarak dindar ve seküler feminist olarak iki grupta incelenmiştir.[3] Bu bağlamda Başar (2020) İran'daki kadın hareketlerinin gelişim sürecini 3 döneme ayırmıştır. 1905'te başlayan ilk dönemde kadın haklarıyla ilgili sivil toplum kuruluşları yer almıştır. Kuruluşların genel olarak ele aldıkları konular; evlilik, boşanma, örtünme ve siyasal haklar olmuştur. İkinci dönemde de kadın hareketlerinde kısıtlanmaya gidilmiştir. Son olarak üçüncü dönem olan İslami devrim sonrası yeni yönetim şekli ve kadın hareketliliğinin yasalaşması gündeme gelmiştir. Devrim sonrası dikkat çeken ve en çok protesto edilen konu örtünme konusu olmuştur.[4] İslam Cumhuriyeti'nde kadın, kendisine etiketlenmeye çalışılan “ideal Müslüman kadın” söyleminden kurtulmaya çalışarak, kadın üzerinden yürütülen siyasi ve sosyal hayatı protesto etmiştir. İran kadınlarının bu protestolardan ve direnişlerinden ortaya İslami Feminizm Hareketi ortaya çıkmıştır. Genel olarak yeni İslami düşünce olarak da adlandırılan İslami Feminizm Müslüman toplumda cinsiyet eşitliğini ve bu eşitlik ile İslam ilişkisinde zıtlık olmadığını savunmuşlardır. [5]
Beyaz Çarşamba Hareketi
Günümüze oldukça yakın olan İran'da İslami devrimden sonra gerçekleşen Beyaz Çarşamba Hareketi 28 Aralık 2017'de kamusal alanda örtünme zorunluluğuna karşı bir hareket olarak ortaya çıkmıştır. İranlı Vida Mohaved, Tahran'ın en işlek caddelerinin birinde beyaz baş örtüsünü sallandırmıştır. Bunun üzerine İran'da yeni bir eylem tarzı gelişmiş ve kısa zamanda bu eylem sosyal medyada yayılarak toplumsal hareket haline gelmiştir. 2014 yılında Masih Alinejad sayesinde başlatılan ve Facebook'da yayılan benim gizli günlüğüm ismiyle başlatılmış olan eylem 2017'de Bida Mohaved tarafından Beyaz Çarşamba ismiyle devam ettirilmiştir. 2014'de gerçekleştirilen eylem ise Masih'in Facebook'da baş örtüsü yokken araba sürdüğü fotoğrafını paylaşmasıyla başlamıştır. Bu paylaşım üzerine örtünme zorunluluğu olmamasını savunan tüm kadınlar gönderiyi beğenmişlerdir ve sadece iki gün içerisinde 30 bin İranlı kadın baş örtüsüzü fotoğrafını Facebook'da paylaşmıştır. Alinejad 2017 yılında da kadınlara bir çağrıda bulunarak, Çarşamba günleri kamusal alanlarda beyaz baş örtüsü ya da beyaz giyerek protesto etmeye davet etmiştir. Böylelikle hareket Beyaz Çarşamba Hareketi ismini almıştır.[3]
Mahsan Amini'nin Ölümü
İran' da gerçekleşen ve günümüze oldukça yakın olan bir diğer toplumsal kadın meselesi ise Mahsan Amini'nin ölümü olmuştur. Mahsan Amini 16 Eylül 2022'de İran'ın başkenti olan Tahran'da ahlak polisleri tarafından ağır cezalandırılmış ve hayatını kaybetmiştir. Henüz daha çok yeni olan bu olay günümüz sosyal medyasında kadınların ön planda olduğu toplumsal hareket destekleri ile Mahsan Amini'nin İran rejimine karşı çıkması üzerine öldürülmesine büyük tepki gösterilmiştir. Ölümün ardından İran toplumu ve özellikle rejime karşı göstericiler "kadına yaşam ve özgürlük", "diktatöre ölüm" sloganları tepki göstermişlerdir. Bu direniş sayesinde İran'da farklı etnik grupları birleşmiş aynı hareketin temsilcisi olduklarını göstermek için protestolara saçlarını keserek katılmışlardır. Yapılan tüm paylaşımlar ve protestolar İran'da kadınlara karşı gösterilen tutumu dünyanın bir çok ülkesinden tepki almış ve küresel bir dayanışma oluşturmuştur. [6]
Hazırlayan: Sena Yıldız
Kaynakça
- ↑ Selim, Çakır.” Egemen Kültür Gölgesinde Kadın: İran İslam Devrimi Sonrasında İran’da Kadın Olmak”, İstanbul Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi 25, (26.09.2022) : 49-83.
- ↑ Pouneh, Abdollahifard.” İran’da Feminizmin Gelişimi”, İran Çalışmaları Dergisi 4, (26.12.2020): 351-384.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Şeyma Merve, Tandoğan.” İran’da Kadın Hareketleri: Beyaz Çarşamba Hareketi Örneği”, İran Çalışmaları Dergisi 5, (26.11.2021): 205-234.
- ↑ Umut, Başar. “ İran’da İslami Feminizm Hareketi”, İran Araştırmaları Merkezi,(Temmuz 2020):5-12.
- ↑ Pınar, Arıkan Sinkaya.” İran İslam Cumhuriyeti’nde Kadın Meselesi ve İslami Feminist Hareket”, Akademik Orta Doğu: Altı Aylık Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, (2010): 43-63.
- ↑ Ayşe Nur,Asa. ”Yeni Toplumsal Hareketlerde Sosyal Medyanın Rolü Mahsa Amini Örneği” SDÜ İfade Dergisi, (2022):40-63.