Mültecilere İlişkin Küresel Mutabakat
Mültecilere İlişkin Küresel Mutabakat (Global Compact on Refugees) 17 Aralık 2018’de ABD’nin New York eyaletinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda kabul edilen uluslararası bir anlaşmadır.
Yasal olarak bağlayıcılığı bulunmayan bu anlaşma, mültecilere daha iyi koruma ve yardım sağlamayı ve ev sahibi ülke ve toplulukları desteklemeyi amaçlamaktadır.[1] Anlaşma, problemlerin yalnızca uluslararası işbirliği ile çözülebileceğini kabul ederek adil ve eşit sorumluluk paylaşımına dair bir çerçeve oluşturmaktadır.[2] 181 ülkenin onayı ile kabul edilen mutabakata ABD ve Macaristan hayır oyu verirken, Libya, Eritre ve Dominik Cumhuriyeti ise çekimser kalmıştır.[3]
Arka Planı ve Hazırlık Süreci
1951 tarihinde imzalanan Mültecilerin Hukuki Durumuna İlişkin Cenevre Sözleşmesi ve 1967 tarihinde imzalanan Mültecilerin Statüsüne Dair New York Protokolü’nde, mülteci akınlarında yük paylaşımına dair net bir ifade olmaması sebebi ile 19 Eylül 2016 tarihinde “Büyük Ölçekli Mülteci ve Göçmen Hareketlerine Yönelik Birleşmiş Milletler Zirvesi” gerçekleştirilmiştir.[4]
Gerçekleştirilen bu zirvede “Göçmenler ve Mülteciler İçin New York Deklarasyonu” imzalanmıştır. Deklarasyonun imzalanmasının ardından müzakereler devam etmiş ve sonucunda, 17 Aralık 2018’de imzalanan “Güvenli, Sistemli ve Düzenli Göç için Küresel Mutabakat” ve “Mültecilere İlişkin Küresel Mutabakat” adlı iki anlaşma hazırlanmıştır.[5] İmzalanan bu iki mutabakat, göç yönetişimine ilişkin yeni bir yaklaşımın doğmakta olduğunu işaret etmektedir.[6]
İçeriği ve Hedefleri
Temelde dört ana bölümden oluşan belgenin ilk bölümünde mutabakatın arka planının yanı sıra yol gösterici ilkelere, temel sebeplere yönelik önleme ve müdahaleye ve hedeflere değinilmiştir. Belgeye göre mutabakatın dört temel hedefi bulunmaktadır. Bunlar;
- “ev sahibi ülkeler üzerindeki baskının azaltılması,
- mültecilerin kendi kendine yeterliliklerinin güçlendirilmesi,
- üçüncü ülke çözümlerine erişimin genişletilmesi ve
- güvenli ve insan onuruna yakışır bir şekilde dönüşe yönelik olarak kaynak ülkelerdeki koşulların desteklenmesidir.”[7]
Kapsamlı Müdahale Çerçevesi
Belgenin ikinci bölümünde “Kapsamlı Mülteci Müdahale Çerçevesi“ bulunmaktadır. Müdahale çerçevesi, küresel mutabakatın ayrılmaz bir parçasını oluşturmaktadır.[8]
Mutabakatın uygulanmasını desteklemek amacıyla tasarlanan müdahale çerçevesi, mültecilerin ihtiyaçlarının karşılanması ve haklarının korunabilmesi için uluslararası kuruluşların ve diğer paydaşların nasıl hareket etmeleri gerektiğine ilişkin bir çerçeve sunar.
Bu çerçevede, mültecilerin insani bir yaşam sürebilmeleri için temel ihtiyaçlarının karşılanması, eğitim ve sağlık hizmetlerine erişimlerinin kolaylaştırılması gerektiği belirtilmektedir. Ayrıca kadınların, çocukların, risk altındaki grupların ve özel ihtiyaç sahibi bireylerin güvenliklerinin sağlanması gerektiğinin de altı çizilmektedir.
Müdahale çerçevesine göre devletler, mültecilerin temel ihtiyaçlarının karşılanması için, finansal kaynaklarını harekete geçirmeli ve iş birliği içerisinde insani yardımın gerçekleşmesini sağlamalıdırlar. Kalıcı çözümler noktasında ise mültecilerin uyumlarının, geri dönüşlerinin veya üçüncü bir ülkeye yerleşmelerinin güvenli ve insan onuruna yakışır biçimde gerçekleştirilmesi gerektiği vurgulanmaktadır.
Eylem Programı
Belgenin üçüncü bölümünü ise “Eylem Programı” oluşturmaktadır. Eylem programının amacı, yük ve sorumluluk paylaşımına yönelik etkili düzenlemeler ve ev sahibi ülkelere ve uygun olduğu durumda kaynak ülkelere destek niteliğinde yapılan katkılar yoluyla, kapsamlı bir müdahalenin uygulanmasını kolaylaştırmaktır.[9]
Eylem programı, toplumsal cinsiyet eşitliğinin güçlendirilmesini, her türlü cinsel ve cinsiyete dayalı şiddetin sonlandırılmasını, engelli ve yaşlı bireylerin anlamlı katılımlarının artırılmasını, çocuğun yüksek yararının gözetilmesini ve ayrımcılığa karşı mücadeleyi vurgulamaktadır.[10]
Eylem programının diğer bir önemli noktası ise mutabakatın takibinin yapılmasını sağlayacak olan Küresel Mülteci Formu’dur.
Küresel Mülteci Formu
Mültecilere İlişkin Küresel Mutabakatının üçüncü bölümünde yer alan Küresel Mülteci Formu, yükün sorumluluğunun paylaşımına yönelik düzenlemeler kısmında yer almaktadır. Mutabakatın ilgili maddesine göre paydaşlar, yük ve sorumluluk paylaşımının sağlanmasına dair fırsatlar ve zorlukları değerlendirmek amacı dört yılda bir toplanacaktır.[11]
Küresel Mülteci Formu ilk olarak 2019 yılında BMMYK ve İsviçre ev sahipliğinde ve Kosta Rika, Etiyopya, Almanya, Pakistan ve Türkiye ortaklığı ile gerçekleşmiştir. [12]
2023 yılında gerçekleştirilen ikinci forum ise BMMYK ve İsviçre ev sahipliğinde, Fransa, Japonya, Ürdün, Kolombiya, Uganda ortaklığında düzenlenmiştir.[13]
HAZIRLAYAN: Ahsen Yıldırım - Göç Çalışmaları o-Staj Programı
KAYNAKÇA
[1] UNHCR, Global Compact on Refugees, 2018, s. 2.
[2] Kurban, Samed. “Suriyeli Göçmenlerin Eğitim Finansmanı ve Küresel Sorumluluk Paylaşımı”. Milli Eğitim, Özel Sayı/1 (2021): 1081-1104. Erişim: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1743081
[3] VoaNews. “UN States Adopt Global Compact on Refugees”. Şubat, 2024 tarihinde https://www.voanews.com/a/un-states-adopt-global-compact-on-refugees/4704673.html adresinden erişilmiştir.
[4] Yılmaz, Eren. “Küresel Mülteci Mutabakatı Türkiye’deki Suriyeliler için Kalıcı Çözümler Sunabilir mi?. Public and Private International Law Bulletin, 42(2), (2022): 791-843. Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2295992
[5] TUİÇ Akademi. “Küresel Göç Yönetimi ve Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliğinin Rolü”. Erişim: https://www.tuicakademi.org/kuresel-goc-yonetisimi-ve-birlesmis-milletler-multeciler-yuksek-komiserliginin-rolu/
[6] Tekin, Beyza ve Tekin, Barış. “Düzensiz Göç ve Mülteci Hareketlerinin Yönetiminde Neoliberal Hegemonya Arayışları”. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 57/17: 468-491. Erişim: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1960794
[7] UNHCR, Global Compact on Refugees, 2018, s. 4
[8] UNHCR, Global Compact on Refugees, 2018, s. 5
[9] UNHCR, Global Compact on Refugees, 2018, s. 6
[10] UNHCR, Global Compact on Refugees, 2018, s. 6
[11] UNHCR, Global Compact on Refugees, 2018, s. 8
[12] Global Compact on Refugees. “Global Refugee Forum 2019”. Erişim: https://globalcompactrefugees.org/about/global-refugee-forum/global-refugee-forum-2019
[13] Global Compact on Refugees. “Global Refugee Forum 2023”. Erişim: https://globalcompactrefugees.org/about/global-refugee-forum/global-refugee-forum-2023