Queer Teorisi
Queer Nedir?
Queer kavramının etimolojisi tam olarak bilinmemekle beraber Almanca çapraz, eğik, sapık veya yanlış kafalı anlamlarına gelen “twer” kelimesinden türediği düşünülmektedir. 20. yüzyılın ortalarına kadar “queer” garip, tuhaf, yamuk gibi anlamlara gelerek olumsuz çağrışımlar içeren pek çok kavrama işaret etmektedir.[1] Eşcinsellikle ilişkilendirilen ve homoseksüelliğin aşağılandığı bir kavram olarak tanımlanan queer, zaman içerisinde anlam değişimine uğrayarak marjinal kimlikleri asimile etmek ve baskılamak isteyenlere, toplumsal cinsiyet ve cinsel yönelim ile ilgili her türlü etikete ve sınıflandırmaya, cinsiyet temelli algıları şekillendiren eşcinsellik/heteroseksüellik, kadınlık/erkeklik gibi ikili yapılara karşı duruştur. Cinsiyet ve cinsel yönelim kimliklerinin doğal olmadığını, normal olarak adlandırılan normların tarihsel, kültürel ve toplumsal olarak inşa edildiğini ve iktidar ilişkilerinden bağımsız olmadığını savunan queer, kimlikten çok kimlik eleştirisi olarak var olmuştur.[2]
Queer Teorisi
Queer teorisi, akademik alanda 1980'lerin sonları ve 1990'ların başlarında kimliksel bağlılıklara ve cinsel kimlik anlayışlarına meydan okumak amacı ile ortaya çıkmıştır.[3] Queer Teorisi ilk olarak 1976 yılında Michel Foucault' nun “Cinselliğin Tarihi” isimli kitabı ile gündeme gelmiştir. Foucault (2016), “Cinselliğin Tarihi” isimli kitabında Foucault, “Cinsiyetin bir kaynak, bir öz olmasından ziyade bir etki olduğundan bahsederken cinsiyetin verilmiş bir temel değil, bir kategori olduğunu ve belirli söylem pratiklerinin ürünü olduğunu belirtir.” [4]
Judith Butler, Queer teorinin önde gelen düşünürlerinden biridir ve onun yaklaşımı esas olarak feminist teorik eleştiriler üzerine inşa edilmiştir. Butler'ın seminal eseri "Cinsiyet Belası"nda vurguladığı üzere, toplumsal cinsiyet edimleri ve nitelikleri performatif bir karakter taşır. Butler'a göre, bu edimlerin önceden var olan bir kimliği temsil ettiği yönündeki kavrayış, bir illüzyondur. Onun teorik çerçevesinde, ne "hakiki" ne de "sahte" olarak etiketlenebilecek bir toplumsal cinsiyet kimliği yoktur; bu kimliklerin hepsi düzenleyici bir kurgudur.[5]
Bir diğer önemli Queer teorisyeni E. K. Sedgwick, Queer kavramını farklı bir boyutta ele almaktadır. Sedgwick'e göre, Queer; cinsiyet ve cinsellik anlayışının statik olmadığı, farklı olasılıklar, boşluklar, örtüşmeler, uyumsuzluklar, rezonanslar, sapmalar ve aşırılıkların bir araya geldiği bir ağdır.[6] Bu iki teorisyenin çalışmaları, toplumsal cinsiyet ve cinsellik normlarını sorgulayan bir teorik çerçeve sunar ve birbirleriyle diyalog içindedir. Farklı yaklaşımlarına rağmen, her ikisi de Queer teorinin karmaşık ve çok yönlü yapısına önemli katkılar sağlamaktadır.
Queer Teorinin Tarihsel Gelişimi
Queer teorisi, ötekileştirilen ve ayrımcılığa uğrayan marjinal kimlikleri ve kodlanmış cinsellik ikilemleri tanımlayan bir teoridir.[3] Queer teori, toplumsal cinsiyet kavramının kadın ve erkek kimlik rollerini yalnızca tanımlamakla yetersiz kaldığı bir bağlamda, kimliksizleşme çabası olarak literatüre dahil olmuştur. Bu teori, toplumsal cinsiyetin yalnızca sosyal olarak inşa edilmiş kadınlık ve erkeklik rollerine odaklanan geleneksel anlayışları eleştirirken, bir şemsiye terim olarak işlev görür. Cinsel kimlik yerine cinsel yönelim kavramını benimseyerek, cinsiyet kimliklerini daha ön plana çıkarmayı hedeflemektedir. 'Queer' terimi, Batı'nın kimlik politikalarının etkilediği söylemler ve ideolojiler çerçevesinde şekillenmiş olup, lezbiyen, gay, biseksüel, transseksüel ve interseks (LGBTİ) bireyleri de kapsayacak şekilde geniş bir yelpazede kimlikleri bir araya getirmeyi amaçlamaktadır.[4]
Queer teorinin ortaya çıkışı, ilk dönemlerde aşağılama amacı taşımasına rağmen, zaman içinde önemli bir dönüşüm geçirmiştir. 1969 yılında Amerika'da gerçekleşen Stonewall Ayaklanması, LGBTİ hakları mücadelesinin dönüm noktalarından biri olarak kabul edilmektedir. Eşcinselliğin insan hakları kapsamına alındığı ve bu konudaki farkındalığın arttığı yıllarda, Amerika'da kadınlar, öğrenciler ve Afro-Amerikan topluluklarının yürüttüğü eşitlik mücadeleleri de gündeme gelmiştir. Genç eşcinsel bireyler, bu mücadelelerin bir parçası olarak kendi haklarını medya aracılığıyla yaymayı hedeflemiştir. Bu bağlamda, 28 Haziran 1969'da New York'ta yer alan ve eşcinsel bireylerin sıkça uğradığı Stonewall Inn adlı bara yapılan polis baskınları, protesto süreçlerini tetiklemiştir. O dönemde eşcinsel ve trans bireylerin barlarda toplanması yasak olarak kabul edilmiş, bar sahiplerinin polise rüşvet vermesiyle sık sık baskınlar düzenlenmiştir. 7 Haziran 1969 gecesi, barda bulunan eşcinsel bireyler, bu baskınlara tepki göstermiş ve birçokları polis tarafından tutuklanmıştır. Serbest bırakılan bu grup, ilerleyen günlerde daha geniş kalabalıklar halinde bara dönerek yaşadıkları ayrımcılığı protesto etmiş ve Christopher Street üzerinde bir onur yürüyüşü düzenlemişlerdir. Bu yürüyüş, ilk "Gay Pride" ya da "Onur Yürüyüşü" olarak Amerika'da başlamış, ardından tüm dünyaya yayılmış ve tarihe damgasını vurmuştur.[7]
Hazırlayan: Online Staj Sosyoloji Çalışmaları Stajyeri Şermin Ecem DURAN
Kaynakça:
- ↑ Somerville, Siobhan B. 2015. "Queer." In Keywords For American Cultural Studies, edited by Bruce Burgett and Glenn Hendler, 187-191. New York: New York University Press.
- ↑ Yardımcı, Sibel. 2023. "Ne O! Ne Bu! Ne Şu! Queer Kuramı ve Kimliksizleşme." E-Skop, July 19. Erişim tarihi 19.07.2023. https://www.e-skop.com/skopbulten/ne-o-ne-bu-ne-su-queer-kurami-ve-kimliksizlesme/749.
- ↑ 3,0 3,1 Turan, Seda Liman. 2021. "Queer Teori ve Aktivist Sanat." International Journal of Arts & Social Studies (ASSTUDIES) 4 (7). Erişim tarihi 20.07.2023.
- ↑ 4,0 4,1 Kineşçi, Erdinç. 2018. "Queer Kurama Katkıları Bağlamında Judith Butler Düşüncesi." Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar 11 (1): 40-66. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Karaman.
- ↑ Butler, Judith. 2008. Cinsiyet Belası, Feminizm ve Kimliğin Altüst Edilmesi. İstanbul: Metis Yayıncılık.
- ↑ Sedgwick, Eve Kosofsky. 1993. Tendencies. Durham: Duke University Press.
- ↑ Şeyda Koçak Kurt, "Queer Kuram," Ankara Hacı Bayram Üniversitesi, erişim tarihi 4 Eylül 2023, https://www.academia.edu/5808440/Queer_Kuram.