D'hondt Sistemi

D’hondt sistemi, Belçikalı hukukçu ve matematikçi Victor D’hondt tarafından tasarlanmış parlamentodaki temsilci sayısını belirlemeyi amaçlayan bir metottur. Böyle bir yönteme başvurulmasının sebebi “toplam oy/temsilci sayısı” oranının küsuratlı sayılara denk gelmesiyle adil bir dağılım edilememesidir. Örneğin 3 milletvekilinin mecliste temsil edileceği bir seçim bölgesinde kullanılan 56.000 oyun 30.000’ini X partisi aldığında bu partinin mecliste sahip olabileceği koltuk oranı 1.60. Matematiksel olarak doğru olan bu işlemler pratikte uygulanması imkânsız sonuçlar doğurabiliyor. Bu sebeple aşağıda yer alan birçok ülke D’hondt metodunu milletvekili seçimlerinde kullanmaktadır.

Hesaplanması

D’hondt metoduna göre partiler aldıkları oy sayısına sıralanır ve ilgili seçim bölgesinde dağıtılacak koltuklardan ilki en yüksek oy alan partiye verilir. İlk dağıtımın ardından partilerin oyları sahip oldukları temsilci sayısının bir fazlasına bölünür ve ikinci dağıtım başlar. Belirlenen bölge için ayrılmış temsilci miktarı tamamen dağıtılana kadar bölme işlemi devam eder. Daha somut bir örnek üzerinden gidecek olursak:

A seçim bölgesinde 56.000 oy kullanılıyor ve bu bölgeden 3 milletvekili parlamentoda temsil edilecek. Seçime giren partiler sırasıyla 30.000, 14.000 ve 12.000 oy aldılar. Direkt oranlayarak koltuklar dağıtılacak olsaydı 1.60, 0.75 ve 0. 64 gibi oranlarla karşılaşılacaktı. Bu sonuçlara baktığımızda 2. ve 3. parti tam bir koltuk için yeterli oy alamamışken 1. parti de 3 koltuk için yeterli oya sahip değil. Bu gibi durumlarda 1. partiye hakkı olan ilk koltuğu verdikten sonra kalan 2 koltuğun dağıtımı oldukça zor görünüyor.

Aynı seçim bölgesi için dağıtımı D'hondt yöntemiyle yapacak olursak yukarıdaki veriler üzerinden D'hondt sistemi şöyle bir tablo sunar:

1.     Milletvekili

30.000 oy = 1 milletvekili

14.000 oy = 0 milletvekili

12.000 oy = 0 milletvekili

İlk koltuğun dağıtımı 30.000 oy alan partiye herhangi bir işlem yapılmadan teslim edilmiştir. Sıra ikinci koltuğa geldiğinde her parti için (partilerin oy sayıları) ÷ (sahip oldukları milletvekili +1) işlemi yapılmış ve 2. Tablodaki sonuçlar ortaya çıkmıştır:

2. milletvekili

30. 000 ÷ (1+1) = 15.000

14.000 ÷ (0+1) = 14.000

12.000 ÷ (0+1) = 12.000

Bu işlemin sonucunda hala en yüksek oya sahip parti 1. Parti olduğu için 2. Temsil hakkını da 15.000 oyla elde eder. 3. Milletvekili için aynı işlem tekrarlandığında tablo şu şekilde görünür:

3. milletvekili

30.000 ÷ (2+1) = 10.000

14.000 ÷ (0+1) = 14.000

12.000 ÷ (0+1) = 12.000

Yeni denklemde en çok oy birinci partiye aittir bu sebeple parlamentodaki üçüncü koltuk ikinci partiden bir milletvekili tarafından temsil edilecektir.

D’hondt metodu sonucunda birinci parti mecliste iki temsil bulmuş, ikinci parti bir temsil bulmuş ve sonuncu parti aldığı 12.000 oya rağmen hiç temsil bulamamıştır. Yani milletvekili çıkarma açısından üçüncü partiye verilen 12.000 oy boşa gitmiş sayılmıştır. Üçüncü partinin 0.64 ile elde edebileceği 1 koltuk hakkı da birinci partiye kaymış ve mecliste büyük partiler daha çok temsil edilmiştir. Böylece d’hondt metodu mecliste bölünmeler ve çok sesliliği ortadan kaldırmıştır

Kullanan Ülkeler

D'hondt seçim sistemini Türkiye'nin yanı sıra Angola, Arjantin, Arnavutluk, Aruba, Avusturya, Belçika, Bolivya, Brezilya, Burundi, Cape Verde, Şili, Kolombiya, Hırvatistan, Danimarka, Dominik Cumhuriyeti, Doğu Timor, Ekvador, Ermenistan, Estonya, Fiji, Finlandiya, Grönland, Guatemala, Hollanda, İspanya, İsrail, İsviçre, İtalya (karma sistemde), İzlanda, Japonya, Kamboçya, Karadağ, KKTC, Kuzey Makedonya, Lüksemburg, Macaristan (karma sistemde), Moldova, Monako, Mozambik, Nikaragua, Paraguay, Peru, Polonya, Portekiz, Romanya, San Marino, Sırbistan, Slovenya, Uruguay ve Venezuela'da kullanır.

Hazırlayan: Yaprak AKKAYA