1948 Arap - İsrail Savaşı
1948 Arap – İsrail Savaşı günümüzde de tartışmalara sebep olan çeşitli sebep ve sonuçlara sahip olmakla birlikte, Ortadoğu’nun yapısını değiştiren ve coğrafyada başka savaşların ve çatışmaların başlamasına sebep olan 15 Mayıs 1948’de başlayan savaştır.
Tarihsel Arka Plan
1917 yılında, İngiliz ordularının Filistin’i işgali ve aynı yıl yayımlanan Balfour Deklarasyonu ile bölgede Yahudilerin varlığına yönelik bir desteğin ortaya çıktığı görülmektedir.[1] Birinci Dünya Savaşı sonucunda ise Filistin topraklarının Osmanlı yönetiminden sonra İngiltere manda yönetimine geçişi ve 1922 yılında Milletler Cemiyeti'nin Filistin’in İngiltere mandası altında olduğunu kabul etmesi sonucunda İngiltere’nin Yahudileri desteklemesi bölgedeki Arap – Yahudi çatışmalarına yol açmıştır.
1929 – 1936 yılları arasında yaşanan çatışmalar neticesinde sorunu Birleşmiş Milletler’e götüren İngiltere'nin bölgeden çekilme düşüncesine girdiği görülmektedir.[2] Birleşmiş Milletler Genel Kurulu ise Filistin meselesi için özel bir komisyonun kurulmasına karar vermiştir.
2 Nisan 1947’de İngiltere’nin BM’ye başvurması üzerine Mısır, Irak, Suriye, Lübnan ve Suudi Arabistan farklı tarihlerde BM Genel Kurul gündemine “Filistin’in bağımsızlığının ilanı” maddesinin konulmasını da isteyerek başvurmuşlardır.[3]
BM Filistin Komisyonu’nun yaptığı incelemelerden sonra yayınladığı raporda Filistin’in bağımsızlığı teklif ediliyordu ancak bu bağımsızlığın nasıl olacağı, Kudüs’ün statüsü hakkında anlaşmazlıklar vardı. Çoğunluk teklifi Filistin’in Araplar ve Yahudiler arasında taksimi, iki ayrı devletin kurulması ve Kudüs’ün milletlerarası statüye sahip olması yönünde iken azınlık teklifi Filistin’in Yahudi ve Arap devletlerinden meydana gelen “federal” bir devlet olması yönünde idi.[4] Yahudiler çoğunluk teklifini desteklerken, Araplar “Filistin’in toprak bütünlüğünü koruduğu düşüncesiyle azınlık teklifini desteklemişlerdir.
Neticede, Genel Kurul 27 Kasım 1947’de çoğunluğun teklifini benimseyerek, 13 aleyhte oy (Türkiye Arap devletleriyle birlikte taksimin aleyhinde oy vermiştir) ile 10 çekimser oya karşılık 33 oyla Filistin’in Araplarla Yahudiler arasında taksimine karar vermiştir.[5] Karara göre Filistin’de kurulacak Yahudi ve Arap devletleri arasında bir ekonomik birlik kurulacak ve kutsal Kudüs şehri de milletlerarası statüye sahip olacaktı.
BMGK’nin taksim kararı Arap dünyasında tepki ile karşılanmıştır. Arap ülkeleri 17 Aralık 1947’de Kahire’de yaptıkları toplantıda, Filistin’in taksim kararını önlemek için savaşa gitme kararı aldılar.
Savaşın Başlaması
İngiltere, BM Genel Kurulu’nun 29 Kasım 1947’de aldığı karar ile aynı yılın aralık ayında Filistin’deki güçlerini geri çekmeye başlamıştır. 14 Mayıs 1948’de ise Filistin’deki İngiliz mandası sona ermiştir.[6] Aynı gün David Ben Gurion başkanlığındaki Musevi Ulusal Konseyi manda yönetimi sona ermeden İsrail’in kurulduğunu bir bildiriyle ilan etmiştir. ABD ve SSCB’nin tanıdığı İsrail’i Arap devletleri tanımamış ve 15 Mayıs 1948’de İsrail’e savaş ilan etmişlerdir. Mısır, Suriye, Irak, Lübnan ve Ürdün’ün, BM’nin taksim planında Araplar için ayrılan bölgeye girmesi üzerine 1948 yılında Arap-İsrail Savaşı başlamıştır.[7] Bir yıl kadar süren savaşta beş Arap ülkesine karşı savaşmasına rağmen İsrail ordusu başarı göstermiş ve Arap devletleri ve İsrail arasında imzalanan ateşkes anlaşmaları ile savaş sona ermiştir.
Yapılan savaşlarda elde ettiği başarılar ile savaş sonunda İsrail’in elde ettiği topraklar Birleşmiş Milletler’in taksim kararında kendisine verilenden çok daha genişti. İsrail bu savaş sonucunda Filistin topraklarının hemen hemen dörtte üçünü ele geçirdi ve Kudüs’ün milletlerarası statüsü olacağı belirtilmesine rağmen şehrin yarısı İsrail’in eline geçti, diğer yarısı ise Ürdün’de kaldı.[8]
Savaşın sonuçları ve akabinde yaşanan gelişmeler ve çatışmalar daha sonra yaşanacak savaşlara da zemin hazırlamıştır.
Savaşın Sonuçları
1948 – 1949 Arap İsrail Savaşı Ortadoğu’da yapısal ve demografik değişikliklere sebep olan çeşitli sonuçlara sahiptir.
Savaş sonucunda, Filistin’de yaşayan bir milyon kadar Arap’ın yaşadıkları topraklardan gerek Yahudi tehdidinden korkarak komşu Arap ülkelere sığınmaları, gerekse Arap komutanlarının muharebe sahası olabilecek yerlerde yaşayan Arapları ayrılmaya teşvik etmesi ile bir Mülteciler Meselesi ortaya çıkmıştır.[9]
Arap devletleri içerisinde güçlü bir orduya sahip olan Mısır’ın yenilgiye uğraması ise Mısır’da monarşinin devrilmesine sebep olmuş, Arap dünyasında ise bu yenilgi “milliyetçilik” duygusunun harekete geçirerek bir Arap milliyetçiliği hareketi başlatmıştır.[10]
Savaşın ateşkes antlaşmaları ile bitmesi de mevcut durumun geçici olmasını göstermekte ve 1948 – 1949 Savaşı Arap – İsrail savaşlarının ilki olarak tarihte yer almaktadır.
Hazırlayan: Hatice Yağmur Kara
- ↑ DOĞANOĞLU Kaan, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 45, Nisan 2020, s. 355-364.
- ↑ DOĞANOĞLU Kaan, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 45, Nisan 2020, s. 355-364.
- ↑ ARMAOĞLU Fahir. 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi. Ankara, 2019.
- ↑ ARMAOĞLU Fahir. 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi. Ankara, 2019.
- ↑ ARMAOĞLU Fahir. 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi. Ankara, 2019.
- ↑ DOĞANOĞLU Kaan, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 45, Nisan 2020, s. 355-364.
- ↑ DOĞANOĞLU Kaan, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 45, Nisan 2020, s. 355-364.
- ↑ ARMAOĞLU Fahir. 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi. Ankara, 2019.
- ↑ ARMAOĞLU Fahir. 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi. Ankara, 2019.
- ↑ ARMAOĞLU Fahir. 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi. Ankara, 2019.