10 Aralık İnsan Hakları Günü

10 Aralık 1948 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ni (İHEB) kabul etmiştir. 1948 yılından günümüze 10 Aralık İnsan Hakları günü olarak anılmakta ve kutlanmaktadır. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, ırk, din, dil, cinsiyet, siyasi ve diğer görüşler, ulusal veya sosyal kökene, doğum veya diğer statüleri ne olursa olsun herkesin insan olarak sahip olduğu haklarının olduğunu ve bu haklarının devredilemez olduğunu ilan eden bir dokum noktası belgesidir. İHEB, 500’den fazla dile çevrilerek dünyanın en çok tercüme edilen belgesi niteliğindedir.  

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin İmzalanma Süreci

Evrensel bir insan hakları bildirgesi oluşturma düşüncesi II. Dünya Savaşı’nın hemen ardından dünya kamuoyuna sunulan bir fikir değildir. Aksine, insan haklarını evrensel bir şekilde koruma düşüncesi 21.yy’ın başlarında tartışılmaya başlanmıştır. 1920 yılında kurulan Milletler Cemiyeti’nin kuruluşu insan haklarının oluşturması açısından bir fırsattı fakat bu fırsat iyi şekilde değerlendirilmemiştir. Dolayısıyla, insan hakları Milletler Cemiyeti’nin amaçları arasında yer alamamıştır. İki dünya savaşı arasındaki süreçte sınırlı sayıda aktivistler tarafından insan haklarının korunması fikri öne sürülmüştür. Nitekim bu konudaki asıl gelişme II. Dünya Savaşı’na Amerika Birleşik Devletleri’nin girmesi ile başlamıştır. ABD savaşa giriş nedenini insan hakları ve özgürlüklerini korumakla ile bağdaştırmıştır. ABD tarafından yürütülen bu kampanya kısa bir sürede dünya kamuoyun nezdinde de ciddi destek almıştır.  Desteklerin sonucu ise Birleşmiş Milletleri’nin kurulması ve BM’nin temel amaçları arasında insan haklarının yer alması ile sonuçlanmıştır. BM Şartı ile kurulan ve BM’nin bir organı olan Ekonomik ve Sosyal Komite insan haklarının korunması ve geliştirilmesi amacıyla görevlendirilmiştir. Bu doğrultuda, Komite’ye insan haklarının korunması ve geliştirmesi için komisyonlar kurma yetkisi verilmiştir. BM Şartı’nın 68. Maddesi’nin hükmüne göre ki o hüküm ise şöyledir;

Ekonomik ve Sosyal Konsey, ekonomik ve sosyal konularda ve insan haklarının ilerletilmesi için komisyonlar kuracağı gibi görevlerini yerine getirmesine yarayacak başka komisyonlar da kurar. (Birleşmiş Milletler 1945)

Bu hüküm doğrultusunda kurulan Komite, bir insan hakları bildirgesi yazmak amacıyla toplantılarına 29 Nisan 1946 yılında başlamıştır. Uzun ve çetin müzakerelerinin İnsan Hakları Evrensel Bildirisi, 10 Aralık 1948 günü Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda kabul edilmiştir. İnsan Hakları Evrensel Bildirisi, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda oylama sonucunda kabul edilmiş bir karardır. Bu nedenle, teknik hukuk anlamında “tavsiye” niteliğindedir; dolayısıyla da “bağlayıcı” bir etkisi yoktur.

48 devletin temsilcisi Bildiriye olumlu oy vermiştir, olumlu oy verenlerin arasında Türkiye’de bulunmaktadır. İHEB’ne karşı oy veren ülke bulunmamaktadır fakat o dönemde 8 üye devlet çekimser oy kullanmıştır. Bu ülkeler; Sovyetler Birliği, Beyaz Rusya, Ukrayna, Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya, Güney Afrika Birliği ve Suudi Arabistan’dır. Sovyetler Birliği ve onu izleyen beş sosyalist üye devletin Bildiriye çekimser oy vermesinin gerekçesi; Bildiri’nin bir takım soyut özgürlükleri içermesi ve bireyin devlete karşı yerine getirmesi gereken ödevlerin yeterleri ölçüde belirtmemesidir. Güney Afrika Birliği, sosyal ve ekonomik hakların Bildiri’de yer almaması görüşüne sahip oldukları için çekimser oy kullanırken Suudi Arabistan ise; Bildiri’de yer alan bazı ilkelerin İslam ve bağlantılı olarak Şeriat kurallarını ile bağdaşmadığını öne sürerek çekimser oy kullandıklarını belirtmişlerdir.

2021 Teması: Eşitlik- Eşitsizliklerin azaltılması, insan haklarının geliştirilmesi

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, tüm insanlığın sahip olduğu geniş bir temel hak ve özgürlükler yelpazesini ortaya koymaktadır. Uyruk, ikamet yeri, cinsiyet, ulusal veya etnik köken, din, dil veya başka herhangi bir statüye dayalı ayrım gözetmeksizin her yerde her bireyin haklarını garanti eder.

Birleşmiş Milletler tarafından 2021 yılı için belirlenen İnsan Hakları Günü’nün teması “Eşitliktir”. Bu yılın teması İHEB’inin birinci maddesi ile doğrudan bağlantılıdır.

“Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler”. Bu maddeden yola çıkılarak; eşitlik ve ayrımcılık yapmama ilkesi insan haklarının merkezinde yer alır. Eşitlik ve ayrımcılık yapmama ilkeleri insan haklarının merkezinde yer alır. Eşitlik, 2030 Gündemi ve Kimseyi Geride Bırakmamaya İlişkin Ortak Çerçeve: Sürdürülebilir Kalkınmanın Kalbinde Eşitlik ve Ayrımcılık Karşıtlığı belgesinde belirtilen BM yaklaşımıyla uyumludur. Bu, diğerleri arasında kadınlar ve kızlar, yerli halklar, Afrika kökenli insanlar, LGBTİ insanlar, göçmenler ve engelliler dahil olmak üzere toplumlardaki en savunmasız insanları etkileyen köklü ayrımcılık biçimlerinin ele alınmasını ve çözüm bulunmasını içerir.

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin İlk 10 Maddesi

Madde 1:

Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler.

Madde 2:

Herkes, ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi veya diğer herhangi bir akide, milli veya içtimai menşe, servet, doğuş veya herhangi diğer bir fark gözetilmeksizin işbu Beyannamede ilan olunan tekmil haklardan ve bütün hürriyetlerden istifade edebilir. Bundan başka, bağımsız memleket uyruğu olsun, vesayet altında bulunan, gayri muhtar veya sair bir egemenlik kayıtlamasına tabi ülke uyruğu olsun, bir şahıs hakkında, uyruğu bulunduğu memleket veya ülkenin siyasi, hukuki veya milletlerarası statüsü bakımından hiçbir ayrılık gözetilmeyecektir.

Madde 3:

Yaşamak, hürriyet ve kişi emniyeti her ferdin hakkıdır.

Madde 4:

Hiç kimse kölelik veya kulluk altında bulundurulamaz; kölelik ve köle ticareti her türlü şekliyle yasaktır.

Madde 5:

Hiç kimse işkenceye, zalimane, gayriinsani, haysiyet kırıcı cezalara veya muamelelere tabi tutulamaz.

Madde 6:

Herkes her nerede olursa olsun hukuk kişiliğinin tanınması hakkını haizdir.

Madde 7:

Kanun önünde herkes eşittir ve farksız olarak kanunun eşit korumasından istifade hakkını haizdir. Herkesin işbu Beyannameye aykırı her türlü ayırdedici mualeleye karşı ve böyle bir ayırdedici muamele için yapılacak her türlü kışkırtmaya karşı eşit korunma hakkı vardır.

Madde 8:

Her şahsın kendine anayasa veya kanun ile tanınan ana haklara aykırı muamelelere karşı fiilli netice verecek şekilde milli mahkemelere müracaat hakkı vardır.

Madde 9:

Hiç kimse keyfi olarak tutuklanamaz, alıkonulanamaz veya sürülemez.

Madde 10:

Herkes, haklarının, vecibelerinin veya kendisine karşı cezai mahiyette herhangi bir isnadın tespitinde, tam bir eşitlikle, davasının bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından adil bir şekilde ve açık olarak görülmesi hakkına sahiptir.