Dünya Sağlık Örgütü
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) (İngilizce: World Health Organization (WHO)) 7 Nisan 1948 yılında Birleşmiş Milletler'in bünyesinde kurulmuş, toplum sağlığıyla ilgili çalışmalar yapan uluslararası bir örgüttür. DSÖ'nün Anayasasında yer alan temel amacı "Tüm insanların mümkün olan en yüksek sağlık düzeyine ulaşmaları" olup, örgüt bu amacı gerçekleştirmek üzere uluslararası sağlık çalışmalarının yönetimini ve eşgüdümünü sağlamaktadır. Merkezi İsviçre’nin Cenevre kenti olup, 194 ülke ve 6 bölgede 150'den fazla ofiste çalışan DSÖ personeli, tüm insanlar için mümkün olan en yüksek sağlık düzeyini sağlamak için hükümetlerle ve diğer ortaklarla birlikte çalışmaktadır. DSÖ özellikle HIV/AIDS, Ebola ve Covid-19 gibi bulaşıcı hastalıklar ve kanser ve kalp hastalıkları gibi bulaşıcı olmayan hastlalıklarla mücadele etmeye çalışmaktadır. [1] DSÖ Anayasası'nın yürürlüğe girdiği 7 Nisan ise her yıl "Dünya Sağlık Günü" olarak kutlanmaya başlanmıştır.[2] Başkanı ise 2017'den beri Dünya Sağlık Örgütü Genel Direktörü olarak görev yapan Etiyopyalı Tedros Adhonam Ghebreyesus [3] ve yardımcıları ise Soumya Swaminathan, Jane Ellison ve Peter Salama’dır.
Kuruluşu
San Francisco'da 1945 yılında toplanan Birleşmiş Milletler Konferansında, Birleşmiş Milletler Örgütü kurulması kararlaştırılırken, Çin ve Brezilya delegelerinin bir "Uluslararası Sağlık Örgütü" kurulması amacıyla toplantı düzenlemesi önerisi oybirliği ile kabul edilmiştir. BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi, söz konusu toplantının hazırlanması için Belçikalı Prof.Dr.Rene SARD başkanlığında 15 kişilik bir teknik komite oluşturmuştur. Teknik Komite kısa bir süre içinde toplantının gündemini saptamış, kurulacak uluslararası sağlık örgütü için anayasa taslağını ve alınması gereken kararları belirlemiştir. 19-22 Temmuz 1946 tarihlerinde New York’ta düzenlenen Uluslararası Sağlık Konferansı’nda Birleşmiş Milletler’e üye 51 ülkenin temsilcisi ile FAO, ILO, UNESCO, OIHP, PAHO, Kızılhaç, Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu ve Rockefeller Vakfı Temsilcileri Dünya Sağlık Örgütü Anayasasını oluşturmuşlardır. [4] Anayasa, 22 Temmuz 1946 tarihinde ülkemizin de aralarında bulunduğu 61 ülke temsilcisi tarafından imzalanmıştır. DSÖ Anayasası Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti adına Prof. Dr. İhsan Doğramacı tarafından imzalanmıştır ve kendisi örgütün kuruluşunda görev alma şansına sahip olmuştur. [5] DSÖ Anayasası’nın 26 üye ülke tarafından onaylanmasının ardından, 7 Nisan 1948 tarihinde DSÖ resmen kurulmuştur. 26 ülke ile başlayan DSÖ, 2011 yılının sonunda Güney Sudan’ın katılımıyla üye sayısı 194’e ulaşmış ve 2 ülke de gözlemci ülke statüsüne girmiştir. (Vatikan ve Filistin) [6]
Türkiye’nin Örgütle İlişkileri
Türkiye, DSÖ’ye üyeliğinden sonra, DSÖ ve Birleşmiş Milletlere bağlı diğer kuruluşlarla sağlık alanındaki ilişkilerini daha da geliştirmek amacıyla 19 Ekim 1950 tarih ve 6666 Sayılı Kanunla onaylanan ‘’Teknik Yardım Anlaşması’’yla çeşitli sağlık projelerini başlatmıştır.
Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Ülke Ofisi, ülkedeki DSÖ teknik işbirliğinin odak noktası olarak 1959 yılında Ankara'da kurulmuştur. Öncelikleri DSÖ/Avrupa ve Türkiye arasında ki işbirliğini ve anlaşmaları düzenleyerek iletişimi sağlamaktır. Ofis, anlaşmayı ulusal kurumlar ve uluslararası ortak kuruluşlarla yakın işbirliği içinde uygular. Gaziantep’te ise saha ofisi bulunmaktadır. [7] DSÖ ile ülkemiz arasındaki ilişkiler ve koordinasyon, İki Yıllık İşbirliği Anlaşmaları çerçevesinde yürütülmektedir. İstanbul’da açılması öngörülen “İnsani ve Sağlık Acil Durumlarına Hazırlıklılık Teknik Uzmanlık Ofisi”nin Ev Sahibi Ülke Anlaşması, 2 Mayıs 2017 tarihinde imzalanmıştır. Türkiye Halk Sağlığı Kurum Başkan Yardımcısı Dr. Bekir Keskinkılıç 2016-2019 dönemi DSÖ İcra Kurulu üyesidir. [8]
Dünya Sağlık Örgütü Anayasası
Dünya Sağlık Örgütü Anayasası (Constitution of the World Health Organization) 22 Temmuz 1946’da, 61 devlet tarafından imzalanmış ve 26. onay belgesinin tevdiinin ardından 7 Nisan 1948’de yürürlüğe girmiştir. [9] DSÖ'nün Anayasasında yer alan temel amacı ise "Tüm insanların mümkün olan en üst sağlık düzeyine ulaşmaları" şeklinde ifade edilmiştir. Anayasa'da olan ilkeleri kabul eden ve anlaşmaya katılan taraflar, örgüt'ün işlevleri ve uluslararası sağlık çalışmalarının yönetimi için bir ara hareket etmektedir. Anayasa'ya göre her ülke, DSÖ'ne vatandaşlarının sağlık durumlarındaki gelişmeleri, sağlıkla ilgili yeni çıkan yasalar ile kararları ve diğer istatistikçi bilgileri yıllık raporlar halinde sunmakla yükümlüdür. Anayasa'da yapılması düşünülen değişiklikler için Genel Direktörün üye ülkeleri Genel Kurul toplantısından en az 6 ay önce bilgilendirmesi ve değişikliğin Genel Kurul'da 2/3 çoğunlukla onaylanıp üye ülkelerin 2/3'nin parlamentolarınca kabul edilmiş olması gerekmektedir. Tam üyelik dışında, uluslararası ilişkilerini kendileri yürütmekle sorumlu olmayan bölgeler "Ortak Üye" olarak kabul edilmektedir. [10]
Dünya Sağlık Örgütünün Organları
DSÖ'nün üç organı bulunmaktadır. Bunlar;
1) Dünya Sağlık Asamblesi: Asamble, tüm üye ülkelerini temsil eden delegelerden oluşmaktadır. DSÖ Anayasası'na göre, bir üye devletin delegasyonunda en fazla üç delege bulunabilir ve delegasyonların sağlık alanında yeterli bilgiye sahip, tercihen ülkelerinin ulusal sağlık yönetiminde etkin görev yapan kişiler olmaları gerekir. Toplantılar ise yılda bir kez Mayıs ayında Cenevre’de Birleşmiş Milletler Sarayında yapılmaktadır. [11]
2) İcra (Yönetim) Kurulu: Yönetim Kurulu, Asamble'nin yürütme organıdır. Asamble'de alınan kararların yerine getirilmesi ile sorumludur. Asamble'nin gündemini saptar ve yıllık çalışma planını sunar. Salgın ve afetlerde gerekli önlemleri alır veya bu yetkisini Genel Direktör'e devreder. İcra Kurulunun yılda iki kez toplanması öngörülmüştür. Bu iki toplantıdan ilki Ocak ayında, ikinci toplantı ise Mayıs ayında yapılan Asamble toplantısının ardından yapılır [12]
3) Sekretarya: Sekreterya Hizmetleri (Genel Merkez, Bölge Büroları ve Ülke Temsilcilikleri) olarak yürütülmektedir. Genel Direktör'ün teknik ve idari başkanlığında tüm DSÖ personelini içerir. Cenevre'deki Genel Merkez, altı Bölge Bürosu, üye ülkelerdeki temsilcilikler ve irtibat ofislerinden oluşmaktadır. Sekretaryanın başı olan Genel Direktör, İcra Kurulunca aday gösterilip Asamble tarafından yenilenebilir beş yıllık görev süresi için atanır. [13]
Dünya Sağlık Örgütü'nün Görevleri
Örgüt amaçlarına ulaşmak için yerine getirdiği görevler şunlardır: [14]
1 Uluslar arası sağlık çalışmalarında yönetici ve koordine edici bir otorite olarak hareket etmek;
2 Birleşmiş Milletler, ihtisas kuruluşları, hükümetlere bağlı sağlık yönetimleri, mesleki gruplar ve uygun görülen diğer örgütler ile etkin ilişkiler kurmak ve devam ettirmek; 3 İstekleri üzerine Hükümetlere sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi konusunda yardımcı olmak;
4 İstekleri üzerine veya kabul edildiği taktirde, Hükümetlere uygun teknik yardımı ve acil durumlarda gerekli yardımı sağlamak;
5 Birleşmiş Milletlerin isteği üzerine, manda altında bulunan milletler gibi özel gruplara sağlık hizmetleri veya olanaklar temin etmek veya bunların temin edilmesine yardım etmek;
6 Epidemiyolojik ve istatistiki hizmetler dahil gerekli olabilecek teknik ve idari hizmetleri kurmak, idame ettirmek;
7 Epidemik, endemik ve diğer hastalıkları yok etmek için gerekli çalışmaları başlatmak ve geliştirmek;
8 Gerektiğinde diğer ihtisas kuruluşları ile işbirliği yaparak kazalardan doğan hasarların önlenmesini hızlandırmak;
9 Beslenme, konut, sanitasyon, boş zamanları değerlendirme, ekonomik ya da çalışma koşullarını ve çevre sağlığının muhtelif yönlerini, diğer ihtisas kuruluşları ile işbirliği yaparak geliştirmek;
10 Sağlığın gelişmesine yardımı dokunan ilmi ve mesleki gruplar arasında işbirliğini artırmak;
11 Sözleşmeler, anlaşmalar ve yönetmelikler teklif etmek, uluslar arası sağlık sorunları ile ilgili olarak öneriler yapmak, Örgüt’e yüklenen ve onun amacına uygun olan tüm görevleri yerine getirmek;
12 Ana-çocuk sağlığını geliştirmek, devamlı gelişen bir çevre içinde uyumlu yaşama yeteneğini artırmak;
13 Ruh sağlığı ile ilgili, özellikle insan ilişkilerinin uyumunu etkileyen tüm faaliyetleri geliştirmek;
14 Sağlık alanında araştırmalar yapmak ve hızlandırmak;
15 Sağlık, tıp ve ilgili mesleklere ilişkin gelişmiş öğretim ve eğitim standartlarını teşvik etmek;
16 Gerektiğinde diğer ihtisas kuruluşları ile işbirliği yaparak, hastane hizmetlerini ve sosyal güvenliği kapsamak üzere, kamu sağlığını ve tıbbi hizmetleri önlem ve tedavi yönünde etkileyen idari ve sosyal teknikleri incelemek ve bu konuda rapor hazırlamak;
17 Sağlık alanında her türlü bilgi vermek, danışmanlık yapmak ve yardım sağlamak;
18 Tüm milletler arasında sağlık konusunda kamu fikrinin bilinçli halde gelişmesine yardım etmek;
19 Hastalıklar, ölüm nedenleri ve halk sağlığı uygulamalarının uluslar arası tasnifini (nomenklatürünü) kurmak ve gözden geçirerek düzeltmek;
20 Teşhis yöntemlerini gerektiği şekilde standardize etmek;
21 Gıdalarla, biyolojik, farmasötik ve benzeri ürünlerle ilgili uluslar arası standartları kurmak ve geliştirmek;
22 Genel olarak Örgüt’ün amacına erişmesi için gereken tüm önlemleri almak.
Üyelik ve Ortak Üyelik
Dünya Sağlık Örgütünün üyeliği tüm ülkelere açıktır. Birleşmiş Milletler'e üye olan Devletler, Anayasayı imzalayarak veya kabul ettiklerini bildirerek Örgüt’e üye olabilirler. Üye olmayan Devletler ise, üye olmak için başvuru yapabilir ve başvuruları Asamble salt çoğunluğunun oyu ile onaylandığı taktirde üye olarak kabul edilebilirler. [15] Şu an üye sayısı 194 ve 2 ülke de gözlemci ülke statüsündedir. Lihtenştayn ise BM üyesi olup DSÖ'ne üye olmayan tek devlettir.
Finansman
DSÖ, finansmanını iki ana kaynaktan almaktadır. Birincisi üye Devletler kendi nüfusuna, bütçesine ve büyüklüğüne göre belirlenmiş bir katkı payı, bir nevi üyelik ücreti ödemektedir. DSÖ'nün finansmanının geri kalanı ise, büyük ölçüde Üye Devletlerden ve diğer Birleşmiş Milletler kuruluşlarından, hükümetler arası kuruluşlardan, hayırsever vakıflardan, özel sektörden ve diğer kaynaklardan gelen gönüllü katkılar (voluntary contributions (VC)) şeklindedir. [16] DSÖ'ne en büyük katkıyı ABD sağlamaktadır. ABD’nin ardından DSÖ’ye en büyük finansal katkıyı yapan bir ülke değil şahsa ait bir vakıftır. Dünyanın en zengin ikinci insanı olan Bill Gates’in kurduğu Bill ve Melinda Gates Vakfı (Bill and Melinda Gates Foundation) örgüt bütçesinin neredeyse yüzde 10’unu finanse etmekte ve bu oran yılda yaklaşık 250 milyon dolara denk gelmektedir. Dünya Sağlık Örgütü'nü Finanse Eden İlk 10 Ülke ise şu şekildedir;
1. ABD: 116 milyon dolar (toplamın% 24'ü)
2. Çin: 57 milyon dolar (toplamın% 12'si)
3. Japonya: 41 milyon dolar (toplamın% 8'i)
4. Almanya: 29 milyon dolar (toplamın% 6'sı)
5. İngiltere: 22 milyon dolar (toplamın% 4'ü)
6. Fransa: 21 milyon dolar (toplamın% 4'ü)
7. İtalya: 16 milyon dolar (toplamın% 3'ü)
8. Brezilya: 14 milyon dolar (toplamın% 3'ü)
9. Kanada: 13 Milyon $ (toplamın% 2'si)
10. Rusya: 12 milyon dolar (toplamın% 2'si)[17]
Hazırlayan: Gülin Sena Esen
- ↑ About WHO. (n.d.). World Health Organization. Retrieved December 27, 2020, from https://www.who.int/about
- ↑ World Health Day. (2019, April 7). World Health Organization. https://www.who.int/westernpacific/news/events/world-health-day
- ↑ WHO Director-General. (n.d.). World Health Organization. Retrieved December 27, 2020, from https://www.who.int/director-general
- ↑ Bugün 7 Nisan Dünya Sağlık Günü. (2020, April 7). İstanbul Gerçeği. https://www.istanbulgercegi.com/bugun-7-nisan-dunya-saglik-gunu_216704.html
- ↑ Hayatı. (n.d.). Bilkent Üniversitesi. Retrieved December 27, 2020, from http://www.bilkent.edu.tr/hocabey/hayat.html
- ↑ Countries overview | World Health Organization. (n.d.). World Health Organization. Retrieved December 27, 2020, from https://www.who.int/countries
- ↑ World Health Organization. (2020, December 25). Turkey. World Health Organization Europe. https://www.euro.who.int/en/countries/turkey
- ↑ Dünya Sağlık Örgütü (WHO). (n.d.). Türkiye Cumhuriyeti Dış İşleri Bakanlığı. Retrieved December 27, 2020, from http://www.mfa.gov.tr/who.tr.mfa
- ↑ SAMANCI, U. ğ. (2016). DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ VE NORMATİF İŞLEVİ. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 1. https://doi.org/10.16953/deusbed.52869
- ↑ Dünya Sağlık Örgütü ve Türkiye İlişkileri. (n.d.). [E-book]. https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/dsoandturkey.pdf
- ↑ SAMANCI, U. ğ. (2016). DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ VE NORMATİF İŞLEVİ. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 1. https://doi.org/10.16953/deusbed.52869
- ↑ SAMANCI, U. ğ. (2016). DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ VE NORMATİF İŞLEVİ. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 1. https://doi.org/10.16953/deusbed.52869
- ↑ SAMANCI, U. ğ. (2016). DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ VE NORMATİF İŞLEVİ. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 1. https://doi.org/10.16953/deusbed.52869
- ↑ DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ ANAYASASI. (n.d.). Tıp Hukuku Derneği. Retrieved December 27, 2020, from http://www.tiphukuku.org.tr/icerik.php?gid=169&cat=29
- ↑ DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ ANAYASASI. (n.d.). Tıp Hukuku Derneği. Retrieved December 27, 2020, from http://www.tiphukuku.org.tr/icerik.php?gid=169&cat=29
- ↑ Funding. (n.d.). World Health Organization. Retrieved December 27, 2020, from https://www.who.int/about/funding
- ↑ Mapped: How Much Each Country Contributes to the World Health Organization. (n.d.). HowMuch. Retrieved December 27, 2020, from https://howmuch.net/articles/who-contribution