Benjamin Franklin

Benjamin Franklin

Erken Amerikan tarihinin önde gelen isimlerinden biri olan Benjamin Franklin (1706-1790); devlet adamı, yazar, yayıncı, bilim adamı, mucit ve diplomattır. Boston'da mütevazı bir ailede doğan Franklin, Philadelphia'da başarılı bir baskı işi kurarak zenginleşmiştir. Franklin; bir kütüphane, hastane ve kolej açılmasına yardım ettiği ve diğer projelerin yanı sıra elektrikle ilgili deneyleri için de beğeni topladığı şehrinde halkla ilişkiler konusunda aktiflik göstermiştir. Amerikan Devrimi sırasında İkinci Kıta Kongresi'nde görev yapmış ve 1776'da Bağımsızlık Bildirgesi'nin hazırlanmasına yardım etmiştir. Ayrıca Devrim Savaşı'nı (1775-83) sona erdiren 1783 Paris Antlaşması'nı müzakere etmiş; 1787'de, son önemli kamu hizmeti eyleminde, ABD Anayasasını oluşturan konvansiyonun bir temsilcisi olarak görev almıştır.

Çocukluk ve Gençlik Yılları

Franklin; sabun ve mum yapan bir zanaatkâr bir adamın 17 çocuğunun 10'uncu oğlu olarak dünyaya gelmiştir. Okumayı çok erken öğrenmiş, örgün eğitimine 10 yaşına kadar devam etmiştir. 12 yaşında matbaacı olan kardeşi James'e çıraklık yapmıştır. Ömrünün sonuna kadar gurur duyduğu matbaacılık ticaretindeki ustalığını 1718-1723 yılları arasında kazanmıştır. Aynı dönemde yorulmadan okumuş ve kendi kendine etkili şekilde yazmayı öğrenmiştir. İlk coşkusu şiir için olmuş fakat ondan vazgeçmiştir. Genç Franklin, Joseph Addison ve Sir Richard Steele’in İngiltere’de 1711-12’de yayımlanan ünlü süreli denemelerini içeren The Spectator’ın bir cildini keşfetti ve bu cildin yazısını geliştirmek için bir araç olduğunu görmüştür. Bu cildi defalarca okumuş, hatta onları şiire ve sonra tekrar düzyazıya çevirmiştir. Franklin, 18. yüzyılda ustaca yazmanın nadir bir yetenek olduğunu fark etmiş, bunu iyi yapabilen herhangi birinin hemen dikkatini çekmiştir. Otobiyografisinde aktardığı gibi "nesir yazmak", hayatı boyunca ona büyük yarar sağlayan ve ilerlemesinin başlıca yollarından biri olmuştur. 1721'de James Franklin; okuyucuların katkıda bulunmaya davet edildiği haftalık bir gazete olan New-England Courant'ı kurmuştur 16 yaşında olan Benjamin Franklin; bu katkıları okuyarak, bu faaliyeti gerçekleştirmeye karar vermiştir. 1722'de, cenaze törenlerinden Harvard Koleji öğrencilerine kadar her şeyi abarttığı “Silence Dogood” imzalı 14 makale serisi yazmıştır. 1722'nin sonlarında James Franklin'in eyalet yetkilileriyle başı derde girmiş ve Courant'ı basması veya yayınlaması yasaklanmıştır. Gazetenin devam etmesini sağlamak için, küçük erkek kardeşini orijinal çıraklığından kovmuş, onu gazetenin sözde yayıncısı yapmıştır. Bu nedenle birkaç ay sonra Benjamin Franklin evini terk ederek kaçmış, gençlik yıllarına adımını atmıştır. New York'ta iş bulamayan Franklin, 17 yaşında, Puritan Boston'dan çok daha açık ve dini açıdan hoşgörülü bir yer olan Quaker ağırlıklı Philadelphia'ya gitmiştir. Birkaç hafta sonra; Reads’de kalmaya ve matbaacı olarak çalışmaya başlamıştır. 1724 baharında, okuma zevkine sahip diğer gençlerle iletişimini geliştirmiş, ayrıca Pennsylvania valisi tarafından kendisi için iş kurmaya davet edilmiştir. Valinin önerisi üzerine Franklin; gerekli sermayeyi toplamak amacıyla Boston’a dönmüştür. Babası onun böyle bir girişim için çok genç olduğunu düşünmüş, bu yüzden Vali faturayı kendi ödemeyi teklif etmiştir. Franklin; bu yardım sayesinde Londra kırtasiyeciler ve kitapçılarla bağlantı kurabileceğini düşünmüş, Kasım 1724'te Londra'ya gitmiştir. Gemisi denizde iyice açılıncaya kadar, Vali Keith'in söz verdiği kredi mektuplarını ve tanıtımı teslim etmediğini fark etmemiştir. Franklin Londra'dayken; William Wollaston’un ahlaki kitabı The Religion of Nature Delineated için belirlediği türden esinlenerek, A Dissertation on Liberty and Necessity, Pleasure and Pain (1725) adlı kitabı yazmıştır. Franklin, makalesinde, insanların gerçek bir seçim özgürlüğüne sahip olmadıklarından, davranışlarından ahlaki sorumlu olmadıklarını savunmuştur. 1726’da Londra’dan yorulan Franklin, eve dönmeye karar vermiştir.

Buluşları ve Başarıları

20 yaşında Franklin matbaacılığa geri dönmüş, 1728'de bir arkadaşıyla ortaklık kurmuştur. Franklin ve ortağının hamlesi, Pennsylvania’nın kağıt parasının basımını güvence altına almak olmuştur. Franklin, Kağıt Para Biriminin Doğası ve Gerekliliği Üzerine Mütevazı Bir Soruşturma (1729) yazarak bu işi kurmaya yardımcı olmuş ve daha sonra New Jersey, Delaware ve Maryland'de halka açık matbaa faaliyeti yürütmüştür. Diğer para kazanma girişimleri arasında Franklin tarafından 1729'da yayınlanan ve genel olarak kolonyal gazetelerin en iyileri arasında kabul edilen Pennsylvania Gazetesi ve 1732'den 1757'ye kadar her yıl basılan Zavallı Richard'ın almanağı da yer almıştır. Franklin bazı başarısızlıklara rağmen başarılı bir ilerleme kaydetmiştir. Nitekim, faizle borç verecek ve Philadelphia ve birçok sahil kasabasındaki kiralık mülklere yatırım yapacak kadar para kazanmıştır. Carolinas, New York ve Britanya Batı Hint Adaları'ndaki matbaacılarla imtiyazları veya ortaklıkları kurmuş, 1740'ların sonlarında, Kuzey Amerika kıtasının kuzey kesimindeki en zengin sömürgecilerden biri haline gelmiştir.

Para kazandıkça, sosyal gelişim için çeşitli projeler üretmiştir. 1727'de ahlak, siyaset ve doğa felsefesi sorunlarını tartışmak ve iş ilişkileri hakkında bilgi alışverişinde bulunmak için Junto veya Deri Önlük Kulübü'nü kurmuştur. Bu kulübün üyelerinin kitaplara daha kolay erişim ihtiyacı, 1731'de Philadelphia Kütüphane Şirketi'nin kurulmasına giden süreci oluşturmuştur. Franklin; Junto aracılığıyla ücretli bir şehir nöbeti veya polis gücü önermiş, kulübe okunan bir yazı, gönüllü bir itfaiye şirketinin organizasyonuyla sonuçlanmıştır. Franklin, 1743'te Junto'nun kolonyal bir versiyonunu aramış ve bu da Amerikan Felsefe Derneği'nin kurulmasına yol açmıştır. 1749'da Pennsilvania'da Gençliğin Eğitimine İlişkin Öneriler yayınlanmış; 1751'de Pennsylvania Üniversitesi'ni büyüten Philadelphia Akademisi kurulmuştur. Ayrıca Masonların hevesli bir üyesi olmuş ve onların "aydınlanmış" davalarını desteklemiştir. Franklin; bu gelişmeler esnasında Hâlâ esnaf olmasına rağmen, bazı siyasi misyonları bünyesinde barındırmıştır. 1736'da Pennsylvania yasama meclisinin katibi ve 1737'de Philadelphia'nın posta müdürü olmuştur. 1748'den önce en önemli siyasi hizmeti, koloninin Fransızlar ve İspanyolların olası işgaline karşı savunması için bir milis örgütlenmesindeki rolü olmuş, korsanları Delaware Nehri'nde faaliyet göstermiştir. 1748'de 42 yaşındaki Franklin, aktif iş hayatından emekli olacak kadar zengin olmuştur ve Franklin and Hall matbaasında sessiz bir ortak olarak önündeki 18 yıl içinde yıllık ortalama 600 sterlinin üzerinde kar elde etmiştir. Emeklilik hayatında “felsefi ve eğlenceli konular” üzerine faaliyet göstermeye karar vermiştir. 1740'larda elektrik bu ilginç eğlencelerden biri olmuştur. 1746-47 kışında, Franklin ve üç arkadaşı elektrik olaylarını araştırmaya başlamış, Franklin, fikir ve deneylerinin parça parça raporlarını Londra'daki Quaker muhabiri Peter Collinson'a göndermiştir. Franklin, Avrupalı bilim adamlarının daha önce keşfetmiş olabileceklerini bilmediğinden, bulgularını çekingen bir şekilde ortaya koymuştur. 1751'de Collinson, Franklin’in makalelerini Experiments and Observation on Electricity adlı 86 sayfalık bir kitapta yayınlatmıştır. 18. yüzyılda kitap, üçü Fransızca ve biri İtalyanca ve Almanca olmak üzere beş İngilizce baskıdan geçmiştir. Franklin’in ünü hızla yayılmıştır. Franklin’in Şimşek ve elektriğin kimliğini kanıtlamak için önerdiği deney, görünüşe göre, bir fırtınada uçurtma uçurmanın daha basit ama daha tehlikeli bir yolunu denemeden önce ilk olarak Fransa'da yapılmış fakat diğer bulguları orijinal olarak görülmüştür. İzolatörler ve iletkenler arasındaki farkı yaratmış, elektrik yüklerini depolamak için bir pil icat etmiştir. Yeni elektrik bilimi için yeni İngilizce kelimeler üretmiştir: iletken, şarj, boşaltma, yoğunlaştırma, armatür, elektrik vb. Günümüzde “yükün korunumu yasası” olarak bilinen çok önemli bir bilimsel ilkenin temelini atmıştır.

Siyasi hayatı

Politika, 1750'lerde Franklin için daha aktif bir ilgi alanı haline gelmiştir. 1757'de Penn ailesinin torunları ile Koloniyi kimin temsil etmesi gerektiği konusunda verdiği mücadelede Pennsylvania'yı temsil etmek için İngiltere'ye gitmiştir. Yalnızca Pennsylvania'nın değil, Georgia, New Jersey ve Massachusetts'in de kolonyal temsilcisi olarak 1775'e kadar İngiltere'de kalmıştır. Franklin, yurtdışında geçirdiği zamanın başlarında kendisini sadık bir İngiliz olarak görmüştür. Ona göre İngiltere, Amerika'nın sahip olmadığı pek çok imkana sahipti. Ülkede ayrıca iyi düşünürler, tiyatro, esprili sohbetler Amerika’dan daha fazla bulunmaktaydı. Bu çevre ile yakınlığı da oğlu William’a New Jersey valiliği getirmiştir. 1754'te birleşik koloniler için bir plan öneren Franklin, 1765'te Amerika'nın Stamp Act'a olan ezici muhalefetini görerek bu fikir için sıkı çalışmaya başlamıştır. Parlamento önündeki ifadesi, üyeleri yasayı yürürlükten kaldırmaya ikna etmiş bu durum Amerika’nın İngiltere’den kopabileceği fikrini aklına getirmiştir. Franklin İngiltere’yi ne kadar sevse de kraliyet ve çevresindeki yozlaşmadan da bir o kadar bıkmıştır. Franklin'in İngiltere ile büyük kopuşu Hutchinson Olayı nda gerçekleşmiştir. Thomas Hutchinson; Massachusetts'in İngiltere Krallığı tarafından atanmış bir valisi olarak görevlidir. İngiltere'ye yönelik şikayetlerinde Massachusetts halkının tarafını tutuyormuş gibi davransa da, aslında hala Kral için çalışmıştır. Franklin, Hutchinson'ın Amerika'da "İngiliz Özgürlükleri denen şeyin bir kısaltması" olarak adlandırdığı bazı mektupları ele geçirmiş, bu mektupları Amerika'ya göndermiştir. Mektupları sızdırdıktan sonra Franklin, kamuoyunda kınanarak İngiliz Dışişleri Bakanlığı Whitehall'a çağrılmıştır. Eve dönen Franklin, bağımsızlık için aktif olarak çalışmaya başlamıştır. New Jersey Kraliyet valisi olan oğlu William'ın görüşlerine katılacağını düşünmüş, fakat William katılmamış, sadık bir İngiliz olarak kalmıştır. Franklin, İkinci Kıta Kongresi'ne seçilmiş ve Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi'nin hazırlanmasına yardımcı olan beş kişilik bir komitede çalışmıştır. Bağımsızlık Bildirgesi’nin yazımının çoğu Thomas Jefferson'a ait olsa da, katkının çoğu Franklin'e aittir. Bundan sonra Franklin, 1776'da Franklin Deklarasyonu imzalamış ve daha sonra XVI. Louis Krallığı'nın büyükelçisi olarak Fransa'ya gitmiştir. Kısmen Franklin'in popülaritesi sayesinde, Fransa hükümeti 1778'de Amerikalılarla bir İttifak Antlaşması imzalamıştır. Franklin ayrıca kredileri güvence altına almaya ve Fransızları doğru şeyi yaptıklarına ikna etmeye yardımcı olmuştur. Franklin, Amerikalılar Devrimi gerçekleştirdikten sonra 1783'te Paris Antlaşması'nı imzalamaya hazır hale gelmiştir. Franklin, 70’li yaşlarının sonunda Amerika'ya dönmüştür. Pennsylvania Yürütme Konseyi'nin Başkanı olmuş, Anayasa Konvansiyonu'nda delege olarak görev yapmış ve Anayasayı imzalamıştır. Son halka açık eylemlerinden biri, 1789'da kölelik karşıtı bir inceleme yazmak olmuştur. Franklin 17 Nisan 1790'da 84 yaşında ölmüştür.

Franklin ve Ahlaki Dönüşüme Bakışı

Aydınlanma çağının en önemli getirilerinden birisi de Reform hareketleri sonrasında din ve ahlak arasında kurulan bağıntının kırılmış, ahlakın temellerini belli bir din anlayışına endeksleyen anlayış zayıflamıştır. Franklin’in ahlak anlayışı dine dayalı değildir, bireysel olarak insanlara iyilik yaparak yükselen ortak iyiliği geliştirmeyi amaçlayan ve bilimin öncü gören felsefi bir tasavvurdur. Franklin bu bağlamda ahlaki krizlere seküler yanıtlar vermeye çalışan bir düşünür olarak Amerika tarihinde yer edinmiştir. Franklin açısından ahlaki olarak önemli olan sözler değil eylemlerdir. Kelimelerin bir insanın zekasını gösterirken eylemlerin bunların anlamını ortaya çıkardığını belirtmiştir. Franklin’e göre; İnsanın eğilimleri ve alışkanlıkları her zaman doğru davranışa yol açmamaktadır. Bu nedenle doğru davranışların edinilmesi ve yanlış olanların terk edilmesi gerekmektedir. Franklin’e göre belli bir zaman dilimi için alınarak içselleştirilesiye kadar onun üzerinde çalışılır ve içselleştirildikten sonra diğer eylemlere geçilir. Franklin bu bağlamda on üç erdemi listeleyerek her biri üzerinde bir hafta durmuş ve bir yıllık zaman dilimde dört tur bu erdemlerin ele alınmasıyla ahlaki bir mükemmellik elde edilebileceğini savunmuştur. Erdeme sahip olmanın araçlarını ve biçimlerini gösterdiği için, kitabın “erdem sanatı” olarak adlandırılabileceğini de ifade etmiştir. Franklin’e göre bu erdemler amaç değil, mutluluğa ulaşmak için bir araçtır. Franklin’in belirttiği 13 erdem şunlardır :

1. Ölçülülük: Bıkıncaya kadar yemeyin. Sarhoş olacak kadar içmeyin.
2. Sessizlik: Başkalarına ya da kendinize yararı olmayacaksa konuşmayın.
3. Düzen: Her şey yerli yerinde dursun.
4. Kararlılık: Ne gerekiyorsa yapmaya azimli olun. Karar verdiğiniz şeyi başarısız olmadan gerçekleştirin.
5. Tutumluluk: Masraflı olmayın, başkalarına veya kendinize iyi şeyler yapın, hiçbir şeyi boşa harcamayın.
6. Çalışkanlık: Zamanı israf etmeyin. Her zaman işe yarar bir şeyde çalışın. Gereksiz tüm işlemlere son verin.
7. Dürüstlük: Zarar verecek bir biçimde aldatmayın. Masum ve adil bir şekilde düşünün. Konuşmanız gerekirse buna göre konuşun.
8. Adalet: Zarar vererek ya da göreviniz olan faydalı davranışları ihmal ederek yanlış yapmayın.
9. Ilımlılık: Aşırılıktan kaçının. Hak ettiklerini düşünseniz bile tahammüllü olun.
10. Temizlik: Bedende, elbiselerde veya ikamet yerlerinde pisliğe hoşgörülü olmayın.
11. Dinginlik: Önemsiz şeylerden ya da yaygın veya kaçınılmaz olaylardan endişelenmeyin.
12. İffet: Sağlık veya üreme dışında cinsel hazların peşinden nadiren gidin. Kendinizin veya başkasının huzurunun veya itibarının zedelenmesine izin vermeyin.
13. Tevazu: İsa’yı ve Sokrates’i örnek alın

Franklin insanı kusurlu bir varlık olarak değerlendirmiş ve ahlak anlayışı insanın mükemmelliği üzerine kurmuştur. Kitabındaki belirttiği erdemler ile; kusurlu olan bir insan, kendini geliştirme potansiyeline ulaşabilmektedir. Franklin’e göre; insan hatalarını ve kusurlarını düzelttikçe bu gelişmeler onun iyi bir insan olmasına yol açacaktır. İnsanlar öğrenerek ilerleme gösterebilmektedir. Franklin bu bağlamda eğitim kavramını ön plana çıkarmıştır. Franklin’in ahlak üzerine değerlendirmelerinin görüleceği diğer eserler şunlardır: Poor Richard’s Almanack , The Way to Wealth (1758), A Man of Sense (1735) ve The Speech of Miss Polly Baker (1747)

Hazırlayan: Hande Büyükyörük