Uluslararası Antlaşmalar
Uluslararası antlaşmalar, iki ya da daha fazla devletin ateşkes, ittifak, iş birliği gibi konularda kararlaştırdıkları ilkelere uygun davranmayı kabul ettikleri metinlerdir.[1] Bir başka deyişle bir ülkenin dış politikasını düzenleyen, ifade eden resmî belgelerdir.[2] Antlaşmalar iki taraf arasında olacağı gibi ikiden fazla tarafa da sahip olabilir ve antlaşma tarafların yetkili kurumları tarafından onaylandıktan sonra yürürlüğe girer. Ayrıca, antlaşmalarda gizli diplomasiyi önlemek ve antlaşmayı imzalamayan tarafların haklarını ve çıkarlarını korumak için antlaşmaların Birleşmiş Milletler Sekreterliği’ne bildirilmesi ve onay alınması zorunlu kılınmıştır.[3] İster iki taraflı olsun ister çok taraflı olsun tüm antlaşmalar imzalayan veya kendi meclisinde ya da kendi anayasası kapsamında onaylayan ülkeler için bağlayıcı bir belgedir yani taraflar antlaşmada alınan kararlara uymak zorundadırlar. Antlaşmanın yürürlüğe girmesi için belirtilen özel bir tarih yoksa, belge tarafların imzalamasıyla yürürlüğe girer (entry into force). Bununla birlikte, antlaşmanın geçerliliğini yitirmesi için bazı öngörülebilir ve öngörülemez koşulların meydana gelmesi gerekmektedir. Bunlar;
- Eğer taraflar antlaşmanın son bulması için antlaşma metininde bir tarih belirtmişlerse aksi bir durum söz konusu olmadığı müddetçe antlaşma belirtilen tarihte son bulur.
- Tarafların ortak kararla antlaşmayı karşılıklı olarak feshetmesi,
- Antlaşmanın tarafları arasında savaş çıkması,
- Taraflardan birisinin antlaşmanın kararlarına aykırı davranması,
- Antlaşmanın temel konusunu etkileyebilecek yeni koşulların ortaya çıkması (rebus sic stantibus) gibi sebeplerin sonucunda antlaşma geçerliliğini yitirebilir.
Uluslararası antlaşma türleri arasında en önemli ve en bağlayıcı nitelikte olan antlaşma(treaty), iki veya daha fazla bağımsız ülkenin birbirleriyle uluslararası hukuk çerçevesinde bir ilişki kurduğu veya kurmaya çalıştığı resmi bir anlaşma aracıdır. Antlaşmalar genellikle iki ülkenin devlet başkanları arasında imzalanır.
Antlaşma (Treaty) Örnekleri
- Lozan Barış Antlaşması – 1923
- Versay Barış Antlaşması – 1919
- Kuzey Atlantik Antlaşması (North Atlantic Treaty) – 1949
Sözleşmenin müzakere edilmesi ve sonuçlandırılmasının ana amacı, herkesin ortak kullanımı ve yararı için bir konu hakkında kanunlaştırma yapmaktır. Bir başka deyişle, sözleşmeler, nükleer tehdit, silahsızlanma, küresel ısınma gibi dünya çapında etkileri olan konuları düzenlemek için benimsenen çok taraflı yasal araçlardır. Sözleşmeler, özellikle BM rehberliğinde yürütülen uluslararası antlaşma türleridir ve bu nedenle çok sayıda ülkeyi kapsayabilir. Ayrıca, sözleşmeler genellikle çok taraflı olarak yapılsada ikili anlamda konsolosluk, ekonomik, kültürel ve diğer ilgili alanlarda iki ülke arasında imzalanmış sözleşmelere rastlamak mümkündür.
Sözleşme (Convention) Örnekleri
- Montrö Boğazlar Sözleşmesi – 1936
- Kimyasal Silahlar Sözleşmesi – 1993
- BM Deniz Hukuku Sözleşmesi – 1982
- Uyuşturucu Maddelere Dair 1961 Tek Sözleşmesi – 1961
Protokol, antlaşmaya ya da sözleşmeye göre daha az resmi durumda olan bir antlaşma türüdür. Bir antlaşmayı veya sözleşmeyi sonuçlandırmak, antlaşma ile ilgili belirli konulara açıklık getirmek veya antlaşmaya ek hükümler getirmek amacı ile kullanılır. Ayrıca yapılan bir antlaşmanın ana konularını değiştirmeden gerekli düzenlemelerin yapılması amacıyla kullanılır.
Protokolün kullanıldığı temel durumlar:
- Süresi dolan bir antlaşmanın süresini uzatmak için,
- Bir antlaşmanın maddeleri ile ilgili düzenleme yapmak için,
- Antlaşmaya ek hükümler getirmek için,
- Mevcut bir antlaşmanın iptal edilip, onun yerini alması için,
- Antlaşmanın amaçlarını genişletmek için kullanılabilir.
Protokol Örnekleri
- Kyoto Protokolü – 1997
- Montreal Protokolü - 2006
4. Geçici Antlaşma (Interim Agreements/Modus Vivendi)
Geçici antlaşma, daha sonra bir antlaşma veya sözleşme gibi daha kapsamlı bir biçimle değiştirilebilecek bir konuya geçici çözüm için başvurulan antlaşma türüdür. Ayrıca bu belge sayesinde antlaşmanın tarafları, kamuoyuna ve uluslararası arenaya konu hakkındaki ilerlemelerin iyi niyetle devam ettiğini gösterir.
Hazırlayan: Muhammed Emin KESKİN
- ↑ Antlaşma, https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 05.01.2021)
- ↑ Ahmet Funda Tezok, Diplomacy and Diplomatic Correspondence, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2014.
- ↑ Faruk Sönmezoğlu, Ansiklopedik Politika Sözlüğü, İletişim Yayınları.
- ↑ Tezok, a.g.e