Varşova Paktı
Varşova Paktı, 14 Mayıs 1955 tarihinde Varşova'da, sekiz sosyalist ülkenin imzaladığı Dostluk, İşbirliği ve Karşılıklı Yardım Antlaşması ile kurulan askeri ve siyasal birlik.
Orta ve Doğu Avrupa’daki ülkeler 14 Mayıs 1955’te, bir askeri birlik anlaşması olan Varşova Paktı’nı imzaladılar.5 Haziran 1955 tarihinde yürürlüğe giren bu antlaşmayla aslında Varşova Paktı diye bilinen ama asıl adı Varşova Antlaşması Örgütü olan ittifak böylece kurulmuş oldu.[1] Sovyetler Birliği bu askeri birlik anlaşmasıyla bölgedeki hakimiyetini garanti altına aldı.
Almanya Federal Cumhuriyeti’nin NATO’ya üye olmasından birkaç gün sonra, Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri Polonya, Sovyetler Birliği, Çekoslovakya, Macaristan, Demokratik Almanya Cumhuriyeti, Romanya ve Arnavutluk hükümet başkanları Varşova Paktı’nı imzaladı.Varşova Paktı'nın kurulması NATO'ya bir tepki gibi anlaşılmış olmasına rağmen,aslında Almanya'nın Ekim 1954'te NATO üyeliğine alınmasına bir tepki olduğu aşikardır.
Varşova Paktı üyeleri karşılıklı olarak barışı korumaya yönelik temennilerini dile getirdiler ve aynı NATO’da olduğu gibi üyelerden biri ya da birkaçına saldırı veya işgal durumunda karşılıklı askeri yardım sözleri verildi. Bunun dışında ortak bir komutanlık birliğin mevcudiyetini garanti etmekle yükümlü olacaktı.
Varşova PAktı'nın beş farklı organı vardır: Siyasal Danışma Komitesi,Savunma Bakanları Komitesi,Dışişleri Bakanları Komitesi,Danışma Komitesi,Askeri Konsey. Siyasal Danışma Organı en yüksek sivil organdır. Bu organ üye ülkelerin komünist partilerin birinci sekreterleri ve onların delegasyonlarından oluşmaktadır.Yılda iki kez toplanan bu organın başkanları da dönüşümlü olarak belirlenmektedir.Savunma Bakanları Komitesi yıllık toplanmakta ve askeri yapının başında ortak komuta örgütü olarak çalışmaktadır. Dışişleri Bakanları Komitesi 1976'da kurulan ve yıllık toplanmakta olan bu komite Danışma Komitesi'ne bağlı olarak çalışmaktadır. Tipik olarak her uluslararası örgütte olduğu gibi paktın bir sekretaryası bulunmaktadır. Sekretarya'nın başında bir genel sekreter bulunmaktadır. Askeri Konsey,üye devletlerin genel kurmay başkanlarından oluşmakta ve bu konseyin başında bir başkomutan bulunmaktadır.Askeri Konsey de yılda iki kez toplanmaktadır. Başkomutan Haziran 1955'ten beri sürekli Sovyet mareşallerinden oluşmuştu.
Pakt’ın ilk buhranı
Pakt 1956 yılında ilk buhranını yaşadı. Ülkelerinde Stalinizm’in sona ermesini ve demokratikleşme isteyen Macar halkı gösteri yapmaya başladı ve birlik gerçek yüzünü gösterdi. Dönemin Başbakanı Imre Nagy Sovyet askerlerinin ülkeye girişini halka Başbakan Imre Nagy konuşuyor. Sovyet birlikleri alacakaranlıktan beri başkentimize saldırıyor. Birliklerimiz savaş halinde, hükümetimiz yerinde bulunuyor. Ülkemizdeki bu durumu dünya kamuoyuna duyururum sözleriyle duyurmuştu.
Kısa bir süre önce Macaristan ise Varşova Paktı’ndan çekildiğini açıklamıştı. Haftalarca süren gösterilerden sonra hükümet çok partili sistemi, demokrasi ve düşünce özgürlüğünü kabul ettiğini açıklamıştı. 1956 yılı Kasım ayı başında Budapeşte’ye giren Sovyet tankları isyanı iki gün sonra bastırdığında 3 bin kişi ölmüştü.
Çekoslovakya’da da benzer bir deneyim yaşandı. 1968’de Ocak ve Ağustos ayları arasında Alexander Dubçek yönetimi altındaki reformcu komünistler ülkede demokratikleşme ve liberal reformlar yapılmasını savunuyordu. Ancak reform hareketleri 7 bin tankın Prag’a hareket etmesi ve reform hareketlerini bastırmasıyla son buldu.
Çekoslovakya'nın 1968'de işgalini Romanya haricinde tüm üye devletler desteklemişti ve bu müdahale Varşova Paktı'nın tek ortak askeri eylemiydi.
Varşova Paktı’nın sona erişi
Stalinist yönetimin sert çizgisi ve Sovyetler Birliği’nin hakimiyetinin tekrar altı çizildi. 1980l'i yıllarda Macaristan, Polonya ve nihayet Gorbaçov yönetimi altında Sovyetler Birliği’ndeki reformlar sonucu Varşova Paktı’nın varlığı da sorgulanmaya başlandı.
Demokratik Almanya Cumhuriyeti, Ekim 1990’da Federal Almanya’ya dahil olmasıyla Varşova Paktı’ndan da ayrıldı. Varşova Paktı’nın geri kalan üyeleri 31 Mart 1991 askeri yapıyı sona erdirdiler. 1 Temmuz 1991’de de paktın sona erdirilmesine karar verildi. Varşova Paktı’nın eski üyeleri – Rusya hariç- daha sonra birer birer NATO üyesi oldular. 1999’da Polonya, Çek Cumhuriyeti ve Macaristan, 2004 yılında da Romanya, Bulgaristan, Slovakya, Slovenya ve Baltık ülkeleri NATO’ya kabul edildi. [2]
Örgütün merkezi Moskova'daydı.
- ↑ Hasgüler, Mehmet ,Uludağ,Mehmet(2014). Devletlerarası ve Hükümetler Dışı Uluslararası Örgütler , Alfa Yayınları , İstanbul.
- ↑ Hoffmann, Christiane. Tarih: NATO'ya karşı Varşova Paktı (2005) http://p.dw.com/p/AaqS adresinden 19.02.2018 tarihinde erişilmiştir.