Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
Tarih 4 Kasım 1950'yi gösterdiğinde İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin vaat ettiği hakların hayata geçirilmesi adına ilk resmi belge olan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi imzalanmıştır.[1] Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 1959 yılında Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi olarak da bilinen İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi uyarınca kurulmuştur. Mahkemenin amacı sözleşmeyi imzalayan devletlerin sözleşmenin ve sözleşme protokollerinin getirdiği sorumluluklara uymasını sağlamaktır. Mahkeme sözleşmeye uymayan devletleri yargılama hakkını kendinde barındırmaktadır.[2]
Mahkemenin Yapısı
Mahkemenin merkezi Strazburg’da bulunmaktadır. Mahkeme uluslararası mahkeme konumundadır. Mahkemenin ana dili Fransızca ve İngilizce olup mahkemenin hâkim sayısı şu an için 47’dir. Hâkimler aday devletlerin sunacağı 3 aday arasından seçilir.[3] Bu adaylar ise Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi tarafından seçilmektedir. Hâkimlerin görev süresi 9 yıldır. Hâkimler yalnızca bir dönem görevlerini icra edebilmektedirler. 70 yaşına gelen her hâkim her ne durumda olursa olsun emekli olmak zorundadır. Hâkimlik tam zamanlı olduğundan dolayı hâkimler görevlerini aksatacak bir işle meşgul olamazlar. Hâkimlerin tarafsız ve bağımsızlığı görevlerinin temellinde yatmaktadır.[4] Bir hâkim ancak diğer hâkimler tarafından görevden alınabilir. Hâkimlerin daha üstünde bir otorite yoktur. Bunun için diğer hâkimlerin üçte ikisinin aynı doğrultuda karar alması gerekmektedir.[3] Mahkemede yer alan birimleri ikiye bölmek mümkündür. Bunlar idari ve yargısal birimlerdir. Mahkemede yer alan idari birimler: Mahkeme Genel Kurulu, bölümler ve filtraj bölümüdür. Mahkeme Genel Kurulu, mahkemenin içtüzüğünün en önemli görevi olarak kabul edilebilir. Mahkeme idari olarak beş bölüme ayrılmıştır. Her hakimin bu beş bölümden birinde görev yapması gerekmektedir. Filtraj bölümü ise 14. Protokolün yürürlüğe girmesiyle birlikte kabul edilemeyecek başvuruların elenmesi için altıncı bir bölüm olarak kurulmuştur.[4]
Mahkemeye Başvuru
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvurma nedenleri iç hukukta hesap vermeyi kabul etmeyen tüzel ya da özel kişileri veya adaleti sağlayamadıklarına inandıkları devleti cezalandırmaktır. Verilen kararlar davada yer alan herkesin hayatını etkiler. Mahkemeye başvurmak için yapılacak tek şey AİHM resmi sitesinden başvuru formunu indirmek ve eksiksiz bir şekilde doldurmaktır. Başvuru formu profesyonel bir dil ile yazılmalı ve mağduriyetin detayları verilmelidir. Ayrıca bu mağduriyetin AİHM’in hangi maddelerini ilgilendirdiğini kısaca anlatılmalıdır. Mahkeme, davacıyı temsil edecek olan bir avukatın varlığını şart olarak koşmamaktadır. Mahkemeye başvuranların dikkat etmesi gereken unsurlar bulunmaktadır. Öncelikle sorunu çözebilmek adına iç hukukta her yol denenmiş olmalıdır. Buradaki her yol mahkemeleri ifade etmektedir. Diğer bir önemli husus ise mağdur statüsü taşımaktır. Mahkemeye sunulan mağduriyet, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde yer alan hakların ihlali ile karşı karşıya olmaktır. Sözleşmede yer alan yaşam hakkı en önemli unsurdur ve vatandaşını idam ile cezalandıran her üyenin üyeliği hızlı bir şekilde sonlandırılır. İşkence, insanlık dışı uygulamalar ya da cezalandırmalar ve hak ihlalleri mahkemenin kırmızıçizgilerinden önemli olanlardır. Mahkemenin kararları üye olan devletleri bağladığından dolayı büyük bir kitleye hitap etmektedir.[3]
Mahkemenin Katkıları
Yıllardır varlığını sürdüren mahkeme, taraf olan tüm devletlerde temel hak ve görevlerin gelişimine katkı sağlamıştır. Mahkemeyi eleştiren bir taraf olsa dahi mahkeme uluslararası hukukta insan haklarını korumak adına caydırıcı ve etkili bir mekanizmadır. Mahkemenin aldığı kararlar Avrupalı üye devletlerin yaşantısına katkı sunduğu gibi minimum da olsa dünya devletlerinde adaleti sağlama işlevini de gerçekleştirmektedir.[5]
Hazırlayan: Yasemin Yavuz
- ↑ Council of Europe, European Court of Human Rights, "İnsan Hakları Mahkemesi Yaşayan Bir Metin" (Erişim 24 Kasım 2022) https://www.echr.coe.int/Documents/Convention_Instrument_TUR.pdf
- ↑ Avrupa Birliği Ansiklopedisi, Merve Ağzıtemiz, İstanbul: İktisadi Kalkınma Vakfı, 2021, "Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi" maddesi.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Euronews, "Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nedir, nereye bağlıdır, kimler nasıl başvurabilir?". (Erişim 24 Kasım, 2022). https://tr.euronews.com/2018/11/20/avrupa-insan-haklari-mahkemesi-nedir-nereye-baglidir-kimler-nasil-basvurabilir
- ↑ 4,0 4,1 Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, "Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi" (Erişim 24 Kasım 2022.) https://www.anayasa.gov.tr/tr/yayinlar/insan-haklari-bilgi-bankasi/avrupa-insan-haklari-mahkemesi/aihm-yapisi/
- ↑ Faruk Bilir, "Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin Yapısı ve 14 Nolu Protokol", Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 55, (2006): 155.