Küreselleşme

Küreselleşme, devletler veya bireyler arasındaki tüm sınırların kaldırılması ve böylelikle ekonomik, siyasi ve sosyal ilişkilerin gelişmesidir. Diğer bir tanımıyla küreselleşme, ürünlerin, fikirlerin, kültürlerin ve dünya görüşlerinin alışverişinden doğan bir uluslararası bütünleşme sürecidir. Küreselleşme kavramı aynı uluslararası ilişkiler disiplini gibi çok boyutlu bir kavramdır. Küreselleşme süreci dediğimiz bir süreç vardır ve bu süreç içerisinde ülkeler aralarında ekonomik, siyasi, kültürel, sosyal ve teknolojik bağlantıların kurulmasını gerektirmektedir. Özellikle 1980’lerin sonunda küreselleşme ile birlikte dünya politikasında bir dönüşüm yaşanmıştır. Bundan dolayı, küreselleşmenin yükselişi durdurulamaz hale gelmiştir.

Kavrama Dair Tarihsel Çerçeve

Küreselleşme dediğimiz şey aslında uluslararası ilişkiler disiplini içerisinde bir bakıma ortaya çıktığını söylemek mümkündür. Aslına bakarsak küreselleşmenin insanlık tarihi kadar eski olduğunu ancak ilerleyen zamanlarda meydana gelmiş, ortaya çıkmış veya dönüm noktası olabilecek bazı olaylarla beraber dünya içerisinde kendisine daha çok yer edindiğini de söylemek doğru olacaktır. Örneğin; Tarih Öncesi Dönem-Asur Ticaret Kolonileri Çağı, Ortaçağ Avrupası Burg Dönemi, Ortaçağ Sonrası Dönem, Birinci Dönem: 1453 İstanbul’un Fethi-1800’lü Yılların Sonları, İkinci Dönem: 1870 Endüstri Devrimi-1914 Birinci Dünya Savaşı, Üçüncü Dönem: 1945 İkinci Dünya Savaşı Sonrası-1989 Berlin Duvarının Yıkılması, SSCB’nin Çöküşü ve Sonrası Dönem.) Bu ismi geçen dönemler içerisinde insanlar eski çağlardan bugünlere kadar ister ticari ister siyasi, ya da savaş döneminde dahi birbirleri ile iletişim kurma gereksinimini duymuştur. Uluslararası ilişkilerde de farklı ulus ve devlete ait olan insanların geçmişten günümüze kadar iletişim kurma gereksinimleri ile ortaya çıktığı için bundan dolayı zaten tarih disiplini ile bir ilişki içerisinde olan uluslararası ilişkiler disiplininin geçmiş tarihten bugüne, küreselleşmeyi bir çalışma alanı olarak yaratmasına neden olmuştur Uluslararası ilişkiler disiplininde küreselleşme adı verilen bir teori yoktur. Ancak bu disiplin içerisinde küreselleşmeye dair savlar vardır ve küreselleşme mevcut teorilerin yeni alanlara açılmasını sağlamıştır.

Diğer Kavramlarla İlişkileri

Küreselleşmenin sosyal bilimler içerisinde özelliklede sosyoloji ve uluslararası ilişkiler disiplinlerinde çalışma alanı olarak yer edinmesi, bu kavramların birbirlerinden ayrı düşünülmemesi gerektiği mesajını bize vermektedir. Teknolojinin ortaya çıkması ve ilerleyiş göstermesiyle küreselleşme dediğimiz, diğer bir adıyla globalleşme dediğimiz kavramın tüm dünya üzerinde yayılması, ‘’uluslararası’’ dediğimiz kavramında gerçekten de küreselleşmeyle birlikte tam olarak ‘’uluslararası’’ bir boyut kazandığını bizlere göstermiştir. Uluslararası ilişkilerin çalışma alanı içerisinde küreselleşmenin yer edinmesi bu iki kavram arasındaki ilişkiyi güçlendirmiştir. Uluslararası ilişkilerin, uluslararası olması için küreselleşmenin olması gereklidir. Bu yönden ikisi ayrı düşünülmemelidir. Bu süreç içerisinde uluslararası ilişkiler teorilerinde ilk başlarda da belirtildiği gibi yeni yaklaşımlar ortaya çıkmış ve geliştirilmiştir. Tüm bunlarla beraber, küreselleşmeyi hem uluslararası ilişkileri kapsayan hem de dünyada yaşanmış olayları açıklayacak bir uluslararası ilişkiler paradigması olarak da görmek mümkündür. Küreselleşme ve uluslararası ilişkiler, özelliklede küreselleşme 1945 yılından günümüze kadar evrim geçirmiştir. Daha geniş alanlara yayılmış ve durdurulması imkânsız hale gelmiştir.

Küreselleşme ve Diplomasi

Küreselleşme ve uluslararası ilişkiler, birbirlerini tamamlayan iki kavramdır. Küreselleşmenin uluslararası ilişkilerde çalışma alanı içerisinde olması, uluslararası ilişkileri yeni değişim dönüşüm noktaları ile etkilemesi, başka kültürlerin, ürünlerin, fikirlerin alışverişini sağlaması bu kavramın bu disiplin içerisinde tamamlayıcı bir rol oynamasına sebep olmuştur. Küreselleşme kavramı gelişen dünya içerisinde uluslararası ilişkiler ile bağlantılı bir kavram olan dış politikanın kilit noktası olan diplomasi kavramı üzerinde de etkisini göstermiştir. Diplomasinin tarihsel içerisindeki oluşumu, küreselleşme ile birlikte daha farklı alanlara kaymış ve diplomasi alanında küreselleşme ile birlikte çeşitli diplomasi türleri ortaya çıkmıştır. Araştırmacılara göre küreselleşme internetin ortaya çıkmasıyla sınırların kalktığını ve böylece küreselleşmenin ortaya çıktığı belirtilmektedir. Ortaya çıkan birçok alandaki diplomasi türü, uluslararası arenada mevcut halde bulunan çatışma ve sorunların devletlerarasında barışçıl yollarla, sert güç kullanmaya başvurmadan çözümlenmesinde uluslararası ilişkilerin temel aracı görevini üstlenmektedir. Bu noktada anlatılmak istenen, diğer alanlardaki kavramlarda mevcut olduğu gibi, aslında küreselleşme ve uluslararası ilişkiler doğrultusunda var olan ilişkinin, aynı zamanda uluslararası ilişkilerin kendi kavramları içinde de bir şekilde var olan kavramlara kadar ulaşmış olmasıdır. Diplomasi üç tarihi süreç içerisinde yer almıştır. Eski Yunan şehir devletlerinin ortaya çıkmasıyla ortaya çıkan ve I. Dünya Savaşı'na kadar süren diplomasi türü Eski Diplomasi olarak ifade edilmiştir. Dünya Savaşı'ndan sonra ortaya çıkan uluslararası sistemin çağın gerekliliklerine göre oluşturulan diplomasi türü ise Yeni Diplomasi olarak ifade edilmiştir. Yeni Diplomasi dönemi, SSCB’nin çözülmesinin ardından iki kutuplu dünyanın çok kutuplu bir dünyaya dönüştüğü konjonktürde diplomaside küresel bir anlam kazanmıştır. Küresel diplomasi olarak adlandırılan bu dönemde, postmodern bir yapı arz eden diplomaside kullanılan yöntemler ve araçlar teknolojik devrimle çok çeşitlilik arz etmektedir.Berlin Duvarı’nın yıkılmasında, SSCB’nin önemli liderlerinin başında yer alan Gorbaçov’un da bir etkisinin olduğunu söyleyebiliriz. SSCB’nin dağılmasının ardından iki kutuplu sistemin sona erdiğini ve çok kutuplu bir sisteme geçiş yapıldığını bu anlamda devletler arasındaki ilişkilerin daha farklı yani küresel bir boyuta ulaştığını söyleyebiliriz.

Kavrama Katkıda Bulunanlar

Küreselleşme sürecine ilişkin olarak, ‘’Tarihin Sonu’’ndan ‘’Medeniyetler Çatışması’’na kadar geniş bir yelpazede tanımlama çabaları olmasına karşın üzerinde uzlaşılmış ortak bir tanım yoktur. Küreselleşme kavramı, başta akademik ve ekonomik çevrelerde olmak üzere en çok tartışılan kavramların başında gelmektedir.Küreselleşme kavramı en eski medeniyetler arsında düzensiz aralıklarla ortaya çıkan karşılaşmalara kadar uzanan, uzun vadeli tarihsel bir süreçtir. Modelski’ye göre; küreselleşme, uluslar, medeniyetler ve siyasal topluluklar arasındaki genel dayanışmanın genişlemesinin ve derinleşmesinin tarihsel sürecini kapsayan bir kavramdır. Küreselleşmenin fikir mimarları Muray Rohtbard ve David Friedman gibi liberal düşünürlerdir. Bu düşünürler 1970’li yıllardan itibaren ‘piyasaların serbestliği ilkesi’ni çalışmalarının merkezine koymuşlar böylece ‘bırakınız yapsınlar’ şeklindeki liberal ideolojinin geçerliliğini kanıtlamaya çalışmışlardır.

Giddens’a göre küreselleşme modernlik kavramıyla geniş çapta eş anlamlıdır. Çünkü yeni çağda ‘dünya çapında toplumsal ilişkilerin yoğunluğu’ daha önceki tarihsel dönemlerin hepsinde olduğundan çok daha fazladır. Küreselleşmeyi anlamak için modernliği güdüleyen güçleri incelemek gerekmektedir; yani iç içe geçmiş sanayileşme, kapitalizm, militarizm ve devletçilik süreçlerinin nitelikleri gereği nasıl küreselleşen bir güce sahip olduklarını anlamak gerekmektedir. Paul Hirst ve Grahame Thompson küreselleşme kavramı ve süreci ile ilgili görüşlerini şu şekilde açıklamışlardır: "Ulusal kültürlerin, ulusal ekonomilerin ve ulusal sınırların çözüldüğü, sosyal hayatın büyük bir bölümünün küresel süreçler tarafından belirlendiği bir çağda yaşıyoruz. Bu anlayışın temelinde, yeni ve hızlı ekonomik küreselleşme süreci fikri yatmaktadır. Ayrı ulusal ekonomilerin ve dolayısıyla ulusal ekonomik yönetimin yerli stratejilerinin hızla geçerliliğini kaybettiği gerçek bir küresel ekonominin ortaya çıktığı ya da çıkma sürecinde olduğu öne sürülmektedir."

Sonuç olarak, küreselleşme dediğimiz kavram farklı şekilde ve farklı düşünürler tarafından birçok kez tanımlanmıştır. Çeşitli düşünürlerin ve hatta küreselleşme olgusunu günümüze getirmiş olan çeşitli olguların gerçekleşmesi bu anlamda küreselleşmeye farklı bakış açılarından da katkı sağlanmasına sebep olmuştur. Küreselleşme her alanda etkisini göstermiş ve uluslararası arenada siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda çeşitli şekilde ilişkilerin gelişmesine ortam hazırlamıştır.

Hazırlayan: O-Staj Diplomasi Çalışmaları Stajyeri Gaye Arıcıoğlu