Avrupa Birliği Ortak Dış ve Güvenlik Politikası

Avrupa Birliği'nin Ortak Dış ve Güvenlik Politikası (ODGP) (Common Foreign and Security Policy - CFSP), Birleşmiş Milletler Sözleşmesi ilkelerine uygun olarak barışı korumayı, uluslararası güvenliği sağlamayı, uluslararası iş birliğini, demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygıyı teşvik etmeyi amaçlamaktadır. Birliğin Ortak Dış ve Güvenlik Politikası'ndaki yetkinliği; dış politikanın tüm yönlerini ve Birliğin güvenliği ile ilgili tüm soruları kapsamaktadır. Dış ilişkiler ve güvenlik politikalarına ek olarak; aday ülkeler için Birliğe katılım öncesi süreci, Avrupa Komşuluk Politikası'nı, dış ticaret ve kalkınma politikalarını da içermektedir. Ortak Dış ve Güvenlik Politikası; dış politika ve güvenlik meselelerinde ortak bir politikanın benimsenmesi ve benimsenen bu politikaların üye devletler nezdinde ortak bir eyleme dökülmesi amacıyla geliştirilmiştir. ODGP'nin kapsamında alınacak kararlar, Avrupa Konseyi üye devletleri arasında oy birliği gerektirse de kararların bazıları nitelikli oy çokluğu ile alınabilmektedir.

Geçmişi

Avrupa Birliği'nin 1993-2009 yılları arasında varlık gösteren üç sütunlu yapısı

AB üye ülkeleri arasında dış politika kararları 1970 yılında kabul edilen Avrupa Siyasi İş Birliği ile koordine edilmeye başlanmış, 1986 yılında imzalanan Avrupa Tek Senedi ile beraber ise hukuki bir zemine oturtulmuştur. 1993 Maastricht Antlaşması'nın yürürlüğe girmesi ile Avrupa Siyasi İş Birliği mekanizması (ASİ), Ortak Dış ve Güvenlik Politikası'na (ODGP) dönüştürülmüştür. Bugün bildiğimiz şekliyle ODGP, 1993 yılında yürürlüğe giren Maastricht Antlaşması ile kurulmuş ve Avrupa Birliği Antlaşmaları'na dahil edilmiştir. Maastricht Antlaşması ile AB’nin üç temel sütunu oluşurken ODGP bu sütunun ikinci ayağını oluşturmuştur.

1990'lı yıllarda Yugoslavya'nın dağılması sırasında meydana gelen savaşlar neticesinde, AB'nin eylem kapasitesinin çok düşük olduğunun bilincine varılmıştır. Bu doğrultuda, 1999 yılında yürürlüğe giren Amsterdam Antlaşması'nın “ikinci sütununa” bir güvenlik ve savunma politikası boyutu eklenmiş ve yeni bir ODGP’nin “ortak stratejisi” oluşturulmuştur. Aynı zamanda Amsterdam Antlaşması ile beraber, Avrupa Birliği’nin dış ve güvenlik politikalarını yürütmekle sorumlu olarak Ortak Dış ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi pozisyonu oluşturulmuştur. İlk Yüksek Temsilci ise 1999-2009 yılları arasında görev yapan İspanyol siyasetçi Javier Solana olmuştur. AB'nin ortak dış ve güvenlik politikasını temsil etmek ve Avrupa Birliği Konseyi Başkanı'nı üçüncü ülkelerle olan temaslarında desteklemek Yüksek Temsilcinin sorumluluğundadır.

1 Aralık 2009 tarihinde yürürlüğe giren Lizbon Antlaşması ile daha önce oluşturulan sütunlu yapı kaldırılmış ve üye devletlerin tutarlı politikalarını desteklemek amacıyla ODGP’in yapısı ve özellikle Yüksek Temsilci’nin rolü güçlendirilmiştir. “Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi” makamının yanında, Yüksek Temsilci’ye destek vermesi ve AB’nin diplomatik servisi olarak rol alması adına Avrupa Dış İlişkiler Servisi (European External Action Service - EEAS) oluşturulmuştur. Aynı zamanda Avrupa Komisyonu'nun Başkan Yardımcısı olan Yüksek Temsilci, her ay AB üyesi devletlerin dışişleri bakanlarını bir araya getiren AB Dışişleri Konseyi’ne başkanlık etmekte ve Konsey’e dışişleri konularında bilgi vermektedir. 2019 yılından itibarıyla bu görevi İspanyol siyasetçi Josep Borrell Fontelles yürütmektedir.

Avrupa Komisyonu Başkan Yardımcısı, Avrupa Birliği Dışişleri ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi

Amaçları

Ortak Dış ve Güvenlik Politikası’nın Birleşmiş Milletler Sözleşmesi ve uluslararası hukuk ilkeleri kapsamında temel amaçları;

• Barışı korumak,
• Uluslararası güvenliği güçlendirmek,
• Uluslararası iş birliğini, demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygıyı teşvik etmektir.

Hedefleri, Avrupa Birliği Antlaşması'nın 21. Maddesinde sıralanmıştır:

• Birliğin değerlerini, temel çıkarlarını, güvenliğini, bağımsızlığını ve bütünlüğünü korumak,
• Demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü, insan haklarını ve uluslararası hukuk ilkelerini güçlendirmek ve desteklemek,
• Birleşmiş Milletler Şartı’nın amaç ve ilkelerine, Helsinki Nihai Senedi ilkelerine ve dış sınırlarla ilgili olanlar da dahil Paris Şartı’nın amaçlarına uygun olarak, barışı korumak, çatışmaları önlemek ve uluslararası güvenliği güçlendirmek,
• Öncelikli olarak yoksulluğun ortadan kaldırılması amacıyla, gelişmekte olan ülkelerin sürdürülebilir ekonomik, sosyal ve çevresel kalkınmasını desteklemek,
• Uluslararası ticaret üzerindeki kısıtlamaların tedricen kaldırılması da dahil, tüm ülkelerin dünya ekonomisiyle bütünleşmesini teşvik etmek
• Sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak amacıyla, çevre kalitesinin ve küresel doğal kaynakların sürdürülebilir yönetiminin muhafaza edilmesi ve iyileştirilmesi için uluslararası tedbirlerin geliştirilmesine katkıda bulunmak,
• Doğal veya insan kaynaklı afetlere maruz kalan halklara, ülkelere ve bölgelere yardım etmek,
• Daha güçlü çok taraflı iş birliğine ve küresel iyi yönetişime dayanan bir uluslararası sistemi desteklemek.

Aktörler

Avrupa Konseyi (European Council): Avrupa Konseyi, resmi toplantılar için yılda iki kez toplanır ve bu toplantılarda ODGP'nin ilkeleri ve genel hedefleri belirlenir. Konsey; AB üyesi 27 devletin Devlet ve Hükümet Başkanları'ndan, Avrupa Konseyi Başkanı'ndan (Charles Michel) ve Komisyon Başkanı'ndan (Ursula von der Leyen) oluşmaktadır.

Avrupa Dış İlişkiler Konseyi (European Council on Foreign Relations - ECFR): Dış İlişkiler Konseyi, AB üye devletlerinin dışişleri bakanlarından oluşmaktadır. Toplantılarına AB Dış İşleri ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi (Josep Borrell) başkanlık etmektedir. Ortak Dış ve Güvenlik Politikası'nda diğer AB politika alanlarında olduğu gibi dönüşümlü başkanlık sistemi yoktur. Konsey, Ortak Güvenlik ve Savunma Politikası (ODSP) da dahil olmak üzere Ortak Dış ve Güvenlik Politikaları için merkezi karar alma organıdır. Kararlar, Avrupa Konseyi tarafından belirlenen genel yönergelere dayandırılarak alınmaktadır.

Daimi Temsilciler Komitesi (The Permanent Representatives Committee(COREPER)): Bir Konsey kararından önce ODGP kararlarının koordinasyonu AB içerisindeki "ODGP Konseyi Çalışma Grupları"nda gerçekleşmektedir. Konseye yapılacak herhangi bir teklif, bakanlar veya devlet/hükümet başkanları tarafından değerlendirilmeden önce her üye devletin AB Büyükelçisi tarafından temsil edildiği Daimi Temsilciler Komitesine (COREPER II) sunulmaktadır.

Siyaset ve Güvenlik Komitesi (The Political and Security Committee (PSC)): Siyaset ve Güvenlik Komitesi (PSC) haftada iki kez Brüksel'de toplanmaktadır. ODGP kapsamına giren alanlardaki uluslararası durumu takip etmekte ve Dış İlişkiler Konseyi'ne gelişmeler konusunda yardımcı olmaktadır.