Çekoslovakya Devrimi

25 Şubat 1948 tarihinde o zamana kadar Doğu Avrupa'daki son demokrasi olan Çekoslovakya, 40 yılı aşkın totaliter yönetimi tetikleyen bir komünist ülke haline geldi. Bu süreç 1989'da meydana gelen Kadife Devrim'e kadar devam etti.

Şubat 1948'de Çekoslovakya Komünist Partisi Sovyetler Birliği'nin desteği ile Çekoslovakya'nın kontrolü ele geçirdi ve bu tarih ülkedeki 40 yıllık komünist yönetimin başlangıcı oldu.

İkinci Dünya Savaşı'ndan 1946 Mayıs’ına

İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Çekoslovakya, onları özgürleştirdiğini düşündükleri Ruslara karşı olumlu bakmaya başladı. Aslında, Komünist Parti, ülkenin demokratik olduğu 1920'li yıllardan itibaren sağlam bir takipçi kitlesine sahipti. Savaş sonrası cumhurbaşkanı olan Eduard Beneš, 1943'te sürgündeki hükümetle çalışırken dönemin büyük gücü Sovyetlerle bir dostluk anlaşması imzalamıştı. Çekoslovak ordusu ve yerel yönetim yapısı SSCB örneği ile modellendi. 1946'nın başında, ülkede SSCB askerinin varlığı yoktu, ancak komünistler hükümette yine de iyi temsil edildi ve Klement Gottwald Başbakan olarak ve diğer komünistler içişleri, tarım, enformasyon, savunma ve eğitim bakanlıklarından sorumlu hale gelmişti. Bu da bize Mayıs 1946 seçimlerinin sonuçları Partinin popüler hale geldiğini göstermektedir.

Komünist Parti'nin popülaritesi düşüyor

Mayıs 1946'dan Temmuz 1947'ye kadar geçen sürede Çekoslovakya'da işler sorunsuz gidiyor gibi gözükmekteydi. Bu durum Marshall Yardımlarına kadar devam etti. Ancak SSCB Çekoslovakya'nın yardım almasına müdahale etti ve müttefiklerinin mevcut dostluk anlaşmasını ihlal edeceğini belirterek ABD yardımlarını kabul etmesini yasakladı. Sovyetler Birliği'nin Marshall yardımı konusundaki kararı, komünistleri halkın lehine çevirmedi. Ekonomik zorluklar, çiftçilerin kolektivizasyona itirazları ve sanayileşmenin hızlı temposu ile ilgili hayal kırıklığı, vatandaşların Komünist Partiyi farklı bir açıdan görmeye başlamasının önemli nedenleriydi. Komünist yönetim bu eleştirilere sert tepki gösterdi. Ocak 1948'de yapılan bir kamuoyu yoklaması, komünistlerin popülaritesinin yüzde 25'e düştüğünü ve öğrenciler tarafından desteklenmediklerini gösterdi.

Slovakya

Muhafazakar taraf, vatandaşları Slovak Demokrat Partisi ile Nazi döneminin Hlinka Muhafızları'nın bağlantılı olduğuna ikna etmeye çalıştıkça Slovakya, Komünist Parti'nin saldırılarının ana hedefi haline geldi. Komünistler, Nazi rejimi sırasında bağımsız Slovakya'nın destekçilerinin ulusa karşı komplo kurduğunu iddia etti. Vatana ihanet gerekçesiyle komünistler, çoğu Demokrat Parti'ye kayıtlı 380 Slovak'ı tutukladı. Komünistlerin baskın olduğu polis, Prag'daki Amerikan askeri ataşeleri tarafından yürütülen bir casusluk planını keşfettiklerini iddia etti. İçişleri Bakanlığı, komünist olmayan politikacıları yakın gözetim altına aldı. Demokratik şahsiyetler görünürde bir sebep olmaksızın tutuklandı. İçişleri Bakanı Václav Nosek, komünist olmayan sekiz komutanı görevden aldı ve yerlerine komünist isimlerini getirdi. Demokrat bakanlar, komünistlerin polis organını ve güvenlik güçlerini kötüye kullanmalarından bıkmıştı. Komünist olmayan komutanların görevlerine iade edilmesini ve partinin siyasi saldırılarını durdurmasını talep ettiler.

Dönüm noktası, istifalar ve isyanlar

Yaşanan bu olayların ardından önemli bir olay gerçekleşti. İçişleri Bakanı Nosek ve Başbakan Gottwald halktan gelen bu taleplere boyun eğmeyi reddetti. Sendikalar Komünist Partiye desteklerini gösterdiler ve komünistler endüstriyel tesislerde, çiftliklerde ve köylerde silahlı eylem komiteleri kurdular. 20 Şubat’ta 7.000 üyeden oluşan halk milisleri kuruldu. Komünist olmayan 12 bakan, Başkan Beneš'in yeni bir hükümet kurabileceğini tahmin ederek istifalarını sundular. Ancak, durum böyle değildi. Bunun yerine, komünistlerin liderliğindeki şiddetli gösteriler patlak verdi. Silahlı sendikacılar Prag sokaklarında ayaklanarak siyasi muhalefetin ofislerine saldırdı. Ordu, komünistlere karşı koyabilecek tek güçtü ve komünist General Ludvik Svoboda tarafından yönetiliyordu. Sovyet Dışişleri Bakan Yardımcısı Valerian Zorin, sözde ülkeye Sovyet tahıl sevkiyatlarını denetlemek için Prag'ı ziyaret etti ve Çekoslovak ordusuna, Rusların herhangi bir Batı müdahalesini durduracağı konusunda da güvence verdi. Ardından Kızıl Ordu, Çekoslovak sınırlarında pozisyon aldı.

Başkan Beneš ikilemi

Edvard Beneš (1884- 1948), Çekoslovak bağımsızlık hareketi lideri, Dışişleri Bakanı ve Çekoslovakya ikinci Cumhurbaşkanı.

Başkan Beneš'in kendisini zor bir durumda bulduğunu söylememek büyük bir eksiklik olur. Beneš, Sovyetlerin müdahale etmesinden ya da bir iç savaşın başlamasından korkuyordu. Beneš tereddüt ederek ve komünist olmayanları harekete geçmeye ikna etmeye çalışmayarak büyük bir hata yaptı. Sadece bazı öğrenciler komünistlere açıkça karşı çıkmış ve Prag'ın Nerudova Caddesi'nde fiziksel olarak dövülmüşlerdi. Ayrıca Beneš, Almanya'nın yeniden güç kazanmasını istemediği için SSCB'nin Doğu Avrupa'da önemli bir rol oyuncusu olmasını istedi. Ayrıca SSCB tarzı komünizmin ılımlı olacağına, kesinlikle aşırı olmayacağına da inanıyordu. Sonra Gottwald genel bir grev olacağı tehdidinde bulundu ve ayrıca Beneš'e Komünist hükümetin tekliflerini imzalamaması halinde cezalandırılacak sözde gericilerin bir listesini sundu. Başkan Beneš, Gottwald'ın siyasi partiye 40 yıldan fazla bir süredir çok fazla acı ve acıya neden olacak ve çok sayıda yaşamı yok edecek güç veren yeni bir hükümet önerisini kabul etti.

Darbenin akıbeti ortadaydı. Sadece birkaç gün sonra, ilk Çekoslovakya Cumhurbaşkanı Tomáš G. Masaryk'in oğlu olan demokratik Dışişleri Bakanı Jan Masaryk gizemli bir şekilde öldü. Ya düştü ya da Czernin Sarayı'nın balkonundan itildi ve ofisinin altındaki kaldırımda bulundu. Böylece ülkenin Komünist Partisi, gerçekleştirdiği hükümet darbesiyle yönetimi eline geçirdi ve ülkenin tek örgütü haline gelerek, halkın çoğunluğunu arkasına almayı başardı. Bu olaylardan sonra Çekoslovakya dış dünyaya kapanarak iç sorunlara yöneldi. SSCB'de modellenen bir anayasa kanunlaştı ve Beneš bunu imzalamayı reddetti. Komünist Parti'ye karşı hiçbir muhalefete izin verilmedi. Birçok vatandaş işten atıldı veya tutuklandı. Bu olaylar devam ederken zayıf ve hasta olan Beneš 6 Haziran'da istifa etti. Gottwald devlet başkanı olurken Antonín Zapotocký başbakanlık görevini üstlendi. Beneš 3 Eylül 1948'de vefat etti ve onunla birlikte Çekoslovakya'nın demokratik umutları, hayalleri ve geleneği de öldü. Nitekim, bu gelenek 1989 Kasım'ında mucizevi bir şekilde yeniden canlandırıldı.

Prag Komünizm Müzesi

Prag Komünizm Müzesi

Bu tarihi müze, Çekoslovakya’nın 1948'deki Şubat darbesinden 1989'daki hızlı çöküşüne kadar totaliter rejime odaklanıyor. Müzenin teması “Komünizm-Düş, Gerçek ve Kabus” ve ziyaretçilere tamamen sürükleyici bir deneyim yaşatması amaçlanıyor. Sürükleyici fabrikalar, tarihi bir okul odası, bir sorgu odası veya televizyon video kliplerinin tümü bu deneyimin bir parçasıdır. Müze, zamanda daha da geriye gitmeden ve Altın Şehir'in harikalarını deneyimlemeden önce harika bir giriş niteliğindedir.

Hazırlayan: Ömer İMAMOĞLU