Ödemeler Dengesi Hesapları

Ödemeler dengesi (İng: Balance of Payments) bir ülkedeki kuruluşlar ile dünyanın geri kalanı arasında, çeyrek veya bir yıl gibi belirli bir süre boyunca yapılan tüm işlemlerin sistematik kayıtlarını oluşturmak için hazırladıkları istatistiki bir rapordur. Hükümetler, uluslararası değişim akışlarını kaydetmek için bu bilgileri ödemeler dengesi olarak bilinen bir hesapta toplar. Ödemeler dengesini cari işlemler hesabı, finans hesabı olarak 2 ana kısıma ayırabiliriz. Ödemeler dengesi altında bu 2 ana kısım haricinde , döviz rezervlerinde dengeleme hareketleri, net hata ve noksan, birincil ve ikincil gelir hesabı, sermaye hesabı, portföy yatırımları gibi kısımlar da mevcuttur. Bu hesaplar, her yönden tüm yurtdışı fon akışlarını ölçer ve dolayısıyla genel denge, ülke içindeki ve dışındaki net fon akışını içerir.

Cari İşlemler Hesabı

Cari işlemler hesabı ödemeler dengesinin en önemli birimidir. Bir devletin tüm parasal işlemlerini kaydeden, net mal ve hizmet ticaretini, belirli bir süre boyunca yabancı yatırımlardan kazanılan net faizleri ve karları, ayrıca turizm ve diğer hizmetlerdeki ticaretin net akışını kaydeden hesaptır. Eğer devletin veya bir kurumun/kişinin gelirleri giderlerinden fazla olursa bu duruma cari fazla denir öte yandan giderler gelirden fazla olur ise bu duruma da cari açık denir. Ayrıca cari işlemler hesabı birincil ve ikincil gelir hesaplarını kapsayan bir dengedir.

Finans Hesabı

Finans hesabı, merkez bankası, hükümet, bankalar ve finansal ya da finansal olmayan kişi ve kuruluşların uzun ve kısa vadede gerçekleştirdikleri uluslararası sermaye hareketlerinin kaydedildiği hesaplara denir. Bir devletin yurtdışı finansal varlıklarındaki karşılıklı değişimlerin kayıtlarından oluşur. Ayrıca, finans hesabı bir ülkenin net yurtdışı yatırımlarını kaydeder.

Birincil Gelir Hesabı

Emek, finansal ya da doğal bir kaynak sağlanması karşılığında elde edilen gelirler ile ödenen tutarları gösteren, çalışanların ücretleri ile doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları ve diğer yatırımlara ilişkin yatırım geliri ve giderlerini içeren hesaplara birincil gelir hesabı denir.

İkincil Gelir Hesabı

Yurt içinde (yurt dışında) yerleşik bir birim tarafından yurt dışında (yurt içinde) yerleşik bir birime karşılıksız olarak mal ya da hizmet gibi reel bir kaynak ya da finansal bir varlık sağlanması şeklinde tanımlanan transferleri içeren hesaplara ikincil gelir hesabı denir.

Sermaye Hesabı

Üretilmeyen ve finansal olmayan varlıkların edinimi ve elden çıkarılması ile sermaye transferleri yoluyla oluşan akımları içeren hesaplara denir.

Portföy Yatırımları

Menkul değerlere yapılan yatırımlardır. Genellikle, hisse senetleri ile kamu ya da özel kuruluşlarca ihraç edilen bono ve tahvil şeklindeki borç senetlerini ve diğer para piyasası araçlarını içeren yatırımlara portföy yatırımları denir.

Net Hata ve Noksan

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’na göre net hata ve noksanın tanımı şu şekildedir: “Ödemeler dengesinin her işlemin iki ayrı işaretle (alacak ve borç kaydı) kaydedildiği bir muhasebe sistemi olması nedeniyle, ödemeler dengesi konusu her işlem, mahiyeti itibarıyla ilgili kaleme kaydedilirken, karşı kaydının da bir başka kalemde yer alması esastır. Başka bir deyişle, her işlemin eşit değerde alacak ve borç kayıtlarıyla kaydedilmesi, böylece “Cari İşlemler Hesabı’’ ve “Sermaye Hesabı”nın toplamının her zaman “Finans Hesabı” kalemine eşit olması gerekmektedir. Ancak, verilerin değişik kaynaklardan elde edilmesi, değerleme, ölçme ve kayıt zamanı farklılıkları yaratmakta; sonuç itibarıyla oluşan farklar Net Hata ve Noksan (NHN) kalemine “kalıntı” şeklinde yansımaktadır. Bu kalem, finans hesabından, cari işlemler hesabı ve sermaye hesabının çıkarılmasıyla elde edilmektedir.”

Hazırlayan: Muhammed Emin KESKİN