Pomak

Pomaklar, Balkanlar'da yaşayan, köken tespiti kesin olarak yapılamayan bir halktır. Slav ya da Türk kökenli olduklarına dair iddialar sonuç almamıştır. Bulgarca'ya yakın bir dilleri vardır. Bu dil, güney Slavca'nın bir ağzı olarak kabul edilir. İslamiyet'i kabul etmişlerdir. Osmanlı Devleti'nin ve Balkanların karmaşasının bıraktığı bir miras olarak tartışmalı bir etnik kimliktir. Çeşitli şekillerde tanımlanışı ve Balkanlarda politik gücü olan her ülkenin, Pomakların ayrı bir özelliğini ortaya çıkarıp kendi siyasi amaçları doğrultusunda kullanmalarından dolayı tartışmalıdır.

Araştırmalar sonucunda elde edilen verilerde kullanılan en yaygın tanıma göre "Pomak" kelimesi Slavca "pomagam (yardım etmek)" fiilinden gelmektedir ve "yardımcı" (pomagaci) gibi bir anlam ifade etmektedir. O dönemde Osmanlı ordusuna yardım ediyorlardı ve bunun için Pomakların bu adı aldığı düşünülmektedir. Pomak kelimesi ilk olarak Ami Boué'nin 1839'daki çalışmasında geçmektedir. Pomak ismini açıklamaya yönelik ilk girişim 1882'de F. Kanitz tarafından yapılmıştır. Pomak kelimesine 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'ndan sonra Türk kaynaklarında rastlanmaktadır.

Bu gruba çeşitli isimler verilmiştir. Arkhan, Torbeş (özellikle Makedonya'da), Bulgar-Müslümanlar, Pomak Türkleri… Bu bölgeden Osmanlı’nın çekilmesiyle, bu insanların milliyetlerini tanımlama sorunu ortaya çıktı. Bütün komşu milletlerin "bizim milletimizdendir" diyerek iddia ettiği bir durum ortaya çıktı. Bulgarlara göre Pomaklar İslam'ı kabul eden Bulgarlar olarak tanımlanırken, Yunanlılara göre İslam'ı kabul eden Traklar oldukları söylenir. Türkiye’de ise Kuman, Kıpçak ve Peçenek Türkleri, 10. Yüzyıldan itibaren geldiği Balkan topraklarında Pomaklar ile kaynaşması sonucu etniklerinin Türk olduğu görüşleri vardır.

Pomak halkının yaşamına ve yerleşik hayatına bakıldığında, 5. yüzyıldan itibaren Balkanlara yerleşmiş, kuzeyden güneye bir Kabile şeklinde inmişlerdir. 1877-1878 savaşı (93 Harbi) sırasında yüzbinlerce Pomak topraklarını terk ederek Anadolu'nun çeşitli yerlerine yerleşti. Savaştan sonra Balkanlar'da pek çok yerde olduğu gibi çok zor koşullarda yaşamaya çalışan Pomakların bir kısmı öldürülmüş, bir kısmı da Türk hakimiyetindeki bölgelere göç etmek zorunda kalmıştır. 93 Harbi olarak bilinen Pomaklar, Osmanlı-Rus Savaşı'nda büyük acılar çeken bölgelerini terk etmek zorunda kaldıkları halde, tarihlerinin önemli başarılarından biri olan Pomak Timraş Cumhuriyeti'ni kurmayı başardılar. Ancak siyasi, idari, askeri ve ekonomik nedenlerle uzun süre ayakta kalamadan sona erdi.

Pomak Yerleşimleri

Bulgaristan, Türkiye, Yunanistan ve Doğu Makedonya'da yaşarlar. Pomaklar Makedonya’da bazen ‘’Torbeşi’’ ve sıklıkla da ‘’Poturi’’ olarak adlandırılmaktadırlar . Bulgaristan’da tahminen 200.000 ile 220.000 arasında Pomak bulunurken, Yunanistan'da 40.000 olduğu düşünülmektedir. Türkiye’de yaşayan Pomakların birçoğu (Teteven-Plevne-Lofça’dan) gelen Pomaklardır. Türkiye'deki Pomakların gayri resmi olarak 600.000'den fazla olduğu tahmin edilmektedir. Pomaklar, Bulgaristan'ın Güney Rodoplarının eteklerinde Smolyan ve Madan şehirleri çevresindeki dağlarda, Makedonya, Arnavutluk, Yunanistan 'nın Batı Trakya bölgesinde (özellikle İskeçe, Rodop ve Evros'un doğu bölgesel birimlerinde), Türkiye’de ise Edirne, Kırklareli, Çanakkale, Bursa, Eskişehir, Manisa ve İzmir çevresindeki köylerde yaşarlar.

Pomak Dili

Pomakların konuştuğu dil olan Pomakça, güney Slav lehçelerinden biri olarak kabul edilmektedir. Pomakça diğer Slav dilleriyle aynı kökene sahip olsa da Bulgarcaya da çok yakındır ve bu iki dil arasında karşılıklı anlaşma mümkündür. Ancak Pomakça'da Türkçe kelimeler de vardır. Balkanlar ve Türkiye'de dil eğitiminin olmaması nedeniyle Pomakça dili çok gelişmemiş ve diğer Slav dilleri ile olan ayrımı Balkanlar'daki varlığını da derinleştirmiştir.

Bulgar tarihçiler sık sık Pomak dilinin Bulgarcanın bir çeşidi olduğunu iddia ediyor, onlara göre Pomaklar muhtemelen 17. yüzyılda İslamlaşmış Bulgarlar'dır. Yunanlılar, Pomakların Türklerden çok farklı olduğunu ve Yunanlara benzediğini kanıtlamak için antropometrik ve 'kan grubu' araştırmalarını kullanıyor ve Batı Trakya'nın Türkler değil, Helenik Müslümanlar olduğunu savunuyorlar. Ancak iddialarını tarihi arşiv ve belgelere dayandıran Türkler, Pomakların Osmanlılar tarafından fethedilmeden önce Güney Balkanlar'da yerleşmiş çeşitli Türk boylarının (Peçenekler, Avarlar ve Kumanlar) torunları olduğunu vurgulamaktadır. Türk milliyetçiliği biliminde Pomak Türkçesinin yüzde 30 Ukraynalı, yüzde 20 Kuman-Kıpçak, yüzde 20 Oğuz Türk, yüzde 10 Nogay Türk ve yüzde 10 Arap kelimelerinden oluştuğu iddiası vardır. Ukrayna unsuru, Kuman Türkşad'ın onuncu ve on birinci yüzyıllarda Ukrayna bozkırlarında yürüdüklerinde yerel Slavlarla olan temaslarından kaynaklandığı ve yüzde 10 Arapça, İslam'ı kabul etmelerinden dolayı olduğu düşünülmektedir.

Hazırlayan: Selin Dikmen