Teleolojik Etik
Etik kavramı Meta-etik, uygulamalı etik ve normatif etik olarak üçe ayrılırken normatif etik de kendi içerisinde teleolojik etik ve deontolojik etik olarak ikiye ayrılır. Teoloji (Telos); tüm olayların, insan eylemlerinin, tarihi süreçlerin ve doğan olayların bir amacı olduğu teorisidir.[1] Teleolojik etik, (Yunan telosundan gelen teleolojik, “son”; logolar, “bilim”), ulaşılacak bir amaç olarak iyi veya arzu edilen şeyden görev veya ahlaki yükümlülük getiren ahlak kuramıdir. Sonuçsal etik olarak da bilinen teleolojik etik, bir eylemin ahlaki açıdan doğru olması için temel standartların üretilen iyilik veya kötülükten bağımsız olduğunu savunan deontolojik etik (Yunan teonundan, “görev”) karşısındadır.[2] Bu yaklaşımda fayda/maliyet karşılaştırması yapılır ve en yüksek faydayı sağlayacak seçeneğin doğru olduğu kabul edilir. Bu yaklaşım aynı zamanda bir ahlaki değer teorisi olarak tanımlanmaktadır. Teolojik yaklaşım, davranışların ve alınan kararların ortaya koyduğu sonuçlarla ilgilenmekte, davranış ve kararların sonuçlarını önemsemektedir. Buna göre, bir bireyin kararı çok sayıda insana fayda sağlıyorsa etiktir. [3]Teleolojik etik kendi içerisinde faydacılık ve egoizm olarak ikiye ayrılır.
Faydacılık
Faydacılık (utilitarinism) 19. yy'da John Stuart Mill ve Jeremy Bentham tarafından önerilen bir etik kuramdır. Mill ve Bentham’ın yaklaşımları klasik faydacılık olarak adlandırılmaktadır.[4] Haz ve acıların ahlaki eylemin kaynağı olduğunu savunan Jeremy Bentham[5] faydacılığı en büyük sayının en büyük mutluluğu için eylemde bulunmak olarak tanımlar.[6] Ona göre faydacılık; birey ve topluluk için üretme ve yarar sağlama eğilimini ya da hazzı, iyiliği ve mutluluğu arttırma eğilimini temsil eder. En çok kişi için iyilik, doğru ya da yanlışın ölçüsüdür.[7]
John Stuart Mill ise, faydacılığı şu şekilde tanımlar: “Ahlakın temeli ya da ‘en büyük mutluluk’ ilkesini kabul eden bir öğreti, eylemlerin mutluluğu sağlama eğilimi oranında doğru, mutluluğun tersi sonuçlar üretme eğilimi oranında yanlış olduklarını savunur. Mutlulukla kastedilen hazzın varlığı ve acının yokluğudur; mutsuzluk ile kastedilen ise acının varlığı ve hazdan yoksun olmaktır."[8]
Egoizm
Etik egoizm, insanların kendi çıkarlarını gözetmeleri gerektiği ve hiç kimsenin başkalarının çıkarlarını destekleme yükümlülüğü olmadığı görüşüdür. Bu nedenle normatif veya kuralcı bir teoridir; insanların nasıl davranması gerektiği ile ilgilenir.[9]
Hazırlayan : o-Staj Siyasal Düşünceler Tarihi Programı Stajyeri Berfin Dağdeviren
- ↑ Christoph Delius vd., Antik Çağdan Günümüze Felsefenin Öyküsü, çev., Ayşegül Gürsel Duyan, İstanbul: Hep Kitap Yayınevi, 2018, s.151
- ↑ Jodoinstitute, Felsefe, “Teleolojik Etik”, erişim 08.11.2021, https://tr.jodoinstitute.com/604-teleological-ethics
- ↑ İstanbul Gelişim Üniversitesi, Gavsis Panel. “Sosyal Sorumluluk ve Etik.” Erişim 08.11.2021, https://gavsispanel.gelisim.edu.tr/Document/mcitekci/20181017165032656_875f7b56-0120-4fe8-8e66-6e16dd5e49d6.pdf
- ↑ Ekmekçi, Perihan E., and Berna Arda. 2015. “TEMEL ETİK KURAMLAR AÇISINDAN ADALET ve SAĞLIK HAKKI KAVRAMLARININ DEĞERLENDİRMESİ.” HHS Public Access 23(1), no. 6–21 (Aralık): 21.
- ↑ Jeremy Bentham, Deontology together with A Table of The Springs of Action and The Artical on Utilitarianism, (ed. AmnonGoldworth, ClarendonPress), 2002, s.11.
- ↑ Jeremy Bentham, Deontology together with A Table of The Springs of Action and The Artical on Utilitarianism, (ed. AmnonGoldworth, ClarendonPress), 2002, s.26.
- ↑ Ray Billington, Felsefeyi Yaşamak, çev., Abdullah Yılmaz,İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1997, s. 198.
- ↑ John Stuart Mill, Utilitarianismand on Liberty, ed. Mary Warnock, Malden, 2003, s. 186.
- ↑ Greelane. 2019. Etik Egoizm Nedir. İstanbul: greelane.com.tr.https://www.greelane.com/tr/be%c5%9feri-bilimler/felsefe/what-is-ethical-egoism-3573630/