Margaret Thatcher

Margaret Thatcher

"Politikada bir şey söylenmesini istiyorsanız erkeğe, yapılmasını istiyorsanız kadına başvurun." (1982)

1979 yılında Birleşik Krallık’ın Muhafazakar Parti lideri olan ülkenin ilk kadın başbakanı Margaret Thatcher, ‘’Demir Leydi’’ lakabıyla 20. Yüzyılda en etkin rol oynayan insanlardan biridir. Üç dönem boyunca sosyal yardım programlarını kesmiş, sendikaların gücünü azaltmış ve bazı endüstrileri özelleştirmiştir. Ekonomik ve ulusal bir çöküşte olan ülkesini kurtarmak adına birçok girişimde bulunan Thatcher, kutuplaşmalara sebebiyet vermiştir ve günümüzde dahi reformları eleştirilmektedir. Görevde olduğu sürece hem dış ilişkilerde etkili olmuş hem de ülke içinde yeniliklere yol açmıştır. 8 Nisan 2013 yılında 87 yaşında ölmüştür ve heykeli günümüzde Avam Kamarası’nda yer almaktadır. Margaret Thatcher’ın politikaları insanlar tarafından onaylansa ya da onaylanmasa dahi İngiltere ve dünya üzerinde bıraktığı etki yadsınamaz bir gerçektir.

Geçmişi

Margaret ve Denis Thatcher

Margaret Thatcher, 13 Ekim 1925 yılında İngiltere’nin küçük bir kasabası olan Grantham’da doğmuştur. Babası Alfred Roberts, bir bakkal işletmesinin yanı sıra ayrıca yerel belediye meclisi üyesiydi ve kısa bir süre sonra da Grantham belediye başkanı olmuştur. Politikanın küçük yaşlardan beri içerisinde yer alan Margaret, üniversite eğitimini Oxford Üniversitesi’nde Kimya üzerine gerçekleştirmiştir. Ailesi Alfred ve Beatrice dindar Metodistlerdi ve Margaret ailesinden gördüğü Metodist inancını sürdürerek 1946 yılında Oxford Üniversitesi Muhafazakar Derneği'nin ilk kadın başkanlarından biri olmuştur ve bu onun siyasete olan ilk adımıdır. Mezun olduktan sonra araştırmacı kimyacı olarak bir süre devam etse de asıl ilgisi siyaset olduğundan 1950 yılında seçimlere girdi ve parlamento için yarıştı. 1951 yılında da varlıklı bir sanayici olan Denis Thatcher ile evlenmiştir ve çiftin bu evlilikten ikizleri, bir oğlu ve bir kızı olmuştur.

Başbakanlığa Giden Yol

1950-1951 yılları arasında seçimlere katılan Muhafazakar Parti’nin en geç adayıydı ancak Muhafazakârların yerel oylarını yüzde 50 artırmasına rağmen başarısız oldu. 1959 yılında Finchley bölgesinden aday olarak seçimi kazandı ve Avam Kamarası’na girdi. Eşcinselliğin suç olmaktan çıkarılmasını, kürtaja izin verilmesini ve meclis toplantılarının halka açık olmasını savunarak ve hatta sonrasında yasalaşmasını sağlayarak muhafazakar vekillerinin çok fazla savunmadığı ilerici düşüncelerde bulunmuştur fakat aynı zamanda idam cezasını savunması İşçi Partisi’ni komünist olarak gördüğü suçlayıcı konuşmalarıyla da muhafazakar yönünü göstermiştir. Thatcher, Muhafazakar bir hükümette bir kabine portföyüne sahip olan yalnızca ikinci kadındı. ve 1961 yılında Emekli Maaşları ve Ulusal Sigorta Bakanlığı'nda parlamento müsteşar olarak yer aldı. 1970 yılında ise Muhafazakarlar yeniden iktidara geldiğinde Heath kabinesinde eğitim ve bilimden sorumlu devlet bakanı oldu. Görevinde geldiğinde ilk icraatı okul çocuklarına bedava süt sağlayan programı kaldırmaktı ve bundan dolayı İşçi Partisi muhalifleri tarafından lakabı süt hırsızına çıktı ve halk tarafından tepkiyle karşılandı. Buna ek olarak diğer eğitim bakanlarından farklı olarak eşit eğitim veren liselerin yaygınlaşması ve Açık Üniversite’nin kapanmaması için çabaladı. Muhafazakar Parti’nin 1974’te seçimlerini kaybettiğinde Thatcher bu sefer Çevre ve İskan Bakanlığı’na atandı ve kelle vergisine geçişi sağlayan siyasetiyle kendisine parti içerisinde destek topladı. Heath hükümeti 1974 yılında seçimi ikinci kez kaybettiğinde Thatcher, muhafazakar kanadın desteğiyle Şubat 1975’te Muhafazakar Parti başkanlığına adaylığını koydu. Eski başbakan Edward Heath’i mağlup ederek partinin liderliğini devraldı. Partinin başına geldiği andan itibaren sert bir muhalefet politikası benimseyen Thatcher, işsizliğin yüksek olduğu dönemde devlete ait işletmelerin özelleştirilmesini, sosyal hizmetlerde harcamanın azaltılmasını ve sendikalara yasal kısıtlamalar getirilmesini savundu. 1976 yılında Sovyetler Birliği’ni ‘dünya hakimiyetinin peşinde’ olarak itham etmesiyle, bir Sovyet gazetesi tarafından ‘’Demir Leydi’’ olarak lakap takıldı ve Thatcher bu lakabı severek kullandı. Yüksek işsizlik oranlarının ve grevlerin yaşandığı 1979 yılında Thatcher İşçi Partisi’ni bu ekonomik gerekçelere dayanarak çalışmamakla eleştirdi ve yapılan genel seçimlerde Callaghan Hükümeti’nin düşmesi üzerine Muhafazakar Parti’den başbakan oldu.

Başbakanlık Süreci İlk Dönem

Thatcher, Birleşik Krallık’ın ekonomik çöküşünü iyileştirme vaatleri üzerine kurduğu hükümetinin ilk döneminde ekonomiye odaklandı. Zayıf bir ekonomiyi miras alarak, işletmelere yönelik bazı hükümet düzenlemelerini ve sübvansiyonları azalttı veya ortadan kaldırdı. Thatcher ülkenin verimsiz sanayi sektörü ve gereğinden güçlü devlet geleneği yüzünden geri kaldığını savundu. Artan enflasyonun sebepleri olarak kamu harcamalarını ve borçlanmayı gördü ve borçlanmayı azaltmak için faiz oranlarını arttırdı. Vergi ve faiz oranlarını arttırmasıyla aynı zamanda muhalefetten de yoğun eleştirilere maruz kaldı. Sonuç olarak 1979 yılında göreve gelmesinden iki sene sonra işsizlikte iki katından fazla bir artış meydana geldi ve enflasyon da ikiye katlandı. İlk dönemin bitiminden önce enflasyonun düşmesi ve üretimin artmasına rağmen bir durgunluk hala söz konusuydu ve 80lerde Thatcher vergi oranlarını arttırmaya devam ediyordu. İşsizlik tırmanışa geçti ve 1982 yılı itibariyle 3 milyonu geçti. İlk döneminde artan işsizlik, enflasyon oranları ve sosyal gerilimler Thatcher’in popülerliğini azalttı. Muhafazakar olmasına rağmen daha liberal bir politika sürdüren Thatcher’ın popülaritesi iki faktör sayesinde sağlama alındı; Bunlar 1982 Britanya ile Arjantin arasındaki Falkland Adaları Savaşı ve İşçi Partisi’nin içerisinde yaşanan bölünmelerdi.

Falkland Adaları Savaşı

Nisan 1982’de Arjantin’in bir İngiliz kolonisi olan Falkland Adaları’nı işgal etmesiyle birlikte Thatcher bölgeye asker gönderdi. Thatcher’ın yolladığı İngiliz birlikleri Arjantin’i yendi ve bölgede tekrar hakimiyet ve kontrol sağlandı. Birleşik Krallık’ın galip çıkması Thatcher’ın kamuoyu desteğini arttırdı ve 1983 seçimlerinde Muhafazakar Parti galip geldi.

İkinci Dönem

Brighton Parti Konferansı

Ekonominin kötüleşmesiyle birlikte sendikalar ve politikacılar arasında bir gerilim meydana geldi. Thatcher, 1978-1979 yılları arasında meydana gelen grevlerde sendikaların gücünü azaltmayı hedeflemişti ve sendikaların grev yapmalarının önünde engel teşkil edecek bir dizi önlemi yürürlüğe koydu. 1984 yılında Ulusal Maden İşçileri Sendikası, hükümetin kapatmayı amaçladığı kömür madenlerinin kapatılmasını önlemek için ülke çapında bir grev başlattı. Bir yıl süren grev, Thatcher’ın sendikalara taviz vermeme kararını diretmesi ile sonlandı ve sendika sisteminde bozulmalar başladı. Aynı yıl Brighton’da Muhafazakar Parti konferansında IRA’nın düzenlediği bir suikast saldırısından kurtuldu fakat ertesi gün kongre programına uygun olarak devam etmesi halk tarafından takdir edildi. Özelleştirmeyi ve serbest pazarı destekleyen bir politika yürüten Thatcher, 1983 seçimlerinden sonra kamunun tekelinde olan birçok büyük işletmeyi - British Telecom, British Gas ve Rolls- Royce gibi- halka açarak özelleştirdi ve halktan olumlu tepki topladı.

Dış Politika

Margaret Thatcher ve Ronald Reagan

Falkland Savaşı sonrası Margaret Thatcher Amerika Başkanı Ronald Reagan’la yaptığı ittifak sayesinde ülkenin görünürlüğünü arttırdı ve Soğuk Savaş’ta Reagan'ın caydırma siyasetini destekledi. Reagan ile sürekli bir ittifak halinde bulunan Thatcher, diğer batılı liderlerin aksine Gorbaçov’un iktidara gelmesini ilk olumlu karşılayan kişiydi ve bu tavrını Sovyetler Birliği dağılana kadar da sürdürdü. Soğuk savaşın bitiminde Gorbaçov ve Reagan arasında olumlu bir köprü olmasının yanı sıra aralarındaki bağ Mihail Gorbaçov’un başında olduğu Sovyetler Birliği dağılırken Batı’yı birleştiren bir etmen oldu. NATO’yu ve Britanya’nın bağımsız nükleer caydırıcı tavrını destekledi. Buna ek olarak dış politika alanında, bir yandan Afrika’da İngiliz sömürüsünden ayrılan Zimbabwe’nin beyaz azınlıktan kurtulmasını kolaylaştırırken, aynı zamanda Afrika’da iktisadi yaptırımın doğru olmadığını ve apartheid Güney Afrika'ya karşı yaptırımlara karşı çıktı. Bir yandan ise Asya'da, Hong Kong'un Çinlilere devredilmesi için Çin-Birleşik Krallık Ortak Deklerasyonu'nu imzaladı. Avrupa Birliği’nin siyasi değil bir serbest ticari alan olması gerektiğini savunan Thatcher, Avrupa Ekonomik Topluluğu’ndan maddi olarak verdiklerinin karşılığını alamadığını iddia etti. Uzun uğraşlar sonrası Thatcher, İngiltere’nin Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun bütçesine katkısını azalttı.

Üçüncü Dönem

Ekonomik alanda ilerleme ve özelleştirme politikasının halk tarafından destek görmesi gibi etkenler sonucunda 1987 yılında Thatcher, İngiltere tarihinde, Lord Liverpool’dan sonra üç kez başbakan olan tek insan olarak tarihe geçmiş oldu. Avrupa entegrasyonuna olan uzak tutumunu sürdüren Thatcher, siyasi ve para birliğini barındıran ‘federalist’ yapıya karşı çıktı. Geleneksel Avrupa yanlısı düşünceleri sebebiyle parti içinde bölünmeler meydana geldi. Parti içindeki bu çatlak aynı zamanda Thatcher’ı ‘Demir Leydi’ lakabına uygun olarak farklı görüşlere karşı hoşgörülü olmayan biri olarak gösterdi. 1989 yılında iktisadi alanda meydana gelen patlamayı hafifletmek adına faiz oranlarını tekrar yükseltmesi üzerine halktan tekrar tepkileri üzerine topladı. Mal varlığına dayanan bir vergi sistemi yerine bireye dayanan kelle vergisi sistemi, kamuoyunun tepkisi topladı ve protestolara yol açtı. Thatcher’in aksi tavrı ve halkın tepkisi, parti içerisinde seçimde 4. kez galip olunamayacağına dair korkuya sebep oldu ve 1990 yılında Muhafazakar Parti Parlamentosu harekete geçti. Yüksek faiz oranları, kelle vergisi, iş adamlarının desteğini çekmesi, ekonominin kötüleşmesi üzerine kamuoyunun tepkisi ve AET hakkındaki görüşlerinin sebep olduğu parti içi parçalanma Thatcher’ın seçimi kazanacağına dair inancı yok etti ve Michael Heseltine parti liderliğine adaylığını koyarak ilk tur oylamasını kazandı. Parti içi muhalefet sonucunda baskılara dayanamayan Thatcher, 22 Kasım 1990 seçimleri öncesinde, yerine John Mayor’ın gelmesini sağlayarak Muhafazakar Parti liderliğinden ve başbakanlıktan istifa etti.

Thatcherizm

1979-1990 yılları arasında Margaret Thatcher’ın Birleşik Krallık başbakanlığı görevi sırasında uyguladığı iktisadi, sosyal ve siyasi tavrıdır. Thatcherizm, düşün enflasyon, kamu maliyetleri üzerinde denetim ve serbest pazara dayalı ekonomiyi savunmasının yanı sıra kuvvetli bir milliyetçilik ve ahlaki mutlakiyetçilik yaklaşımlarını da barındırır. Thatcher’ın uyguladığı özelleştirme politikası da Thatcherizm kapsamındadır.

Siyaset Sonrası Hayatı ve Ölümü

Siyasi yaşamı sonrası emekliliğe ayrılan Thatcher, 1992 yılına kadar parlamentoda kaldı ve Muhafazakar Parti’nin in siyasetini etkileyen bir güç olarak yer aldı. 1992 yılında barones ünvanını aldı ve Lordlar Kamarası’na girdi. Aynı yıl Bosna’da gerçekleşen olayları kınadı ve Orta ve Doğu Avrupa’da yeni özgürleşmiş ülkelerde demokrasiyi savunmak adına Thatcher Vakfı'nı kurdu. 1995 yılında Birleşik Krallık 'ın en yüksek şövalyelik nişanı olan Garter nişanı verildi ve Thatcher Garter Düzeni’nin bir üyesi oldu. 2000li yılların başından itibaren birçok rahatsızlık ve bir dizi küçük felç geçiren Thatcher, 8 Nisan 2013 yılında 87 yaşında öldü.

İlgili belgesel, video ve filmler

• The Iron Lady (2011) Fragman
• Margaret Thatcher Röportajı (1988, 32. Gün Arşivi) Belgesel
• The Crown(TV, 2020) Fragman
• Margaret Thatcher: The Long Walk to Finchley (2008)
• Margaret (2009)
• The Path to Power (Kitap)
• Margaret Thatcher: Demir Lady'nin Anıları (Kitap)
• Devlet Sanatı: Değişen Dünya İçin Stratejiler (Kitap)

Hazırlayan: Arzu Işık