Bush Doktrini
Bush Doktrini; 43. Amerika Birleşik Devletleri Başkanı George W. Bush tarafından yayınlanan, ülkenin dış politika yöntemini açıklayan bir doktrindir. 11 Eylül saldırıları sonrası 2002 yılında ortaya konan belge, uluslararası alanda ekonomi ve sağlık konularının yanında ülkelerle ilişkiler ve savaş stratejileri özelindeki temel ilkeleri ele alır. Bu doktrinle ABD dış politikası yeniden şekillenmiş ve izlenecek yeni yollar için meşru bir zemin hazırlanmaya çalışılmıştır.
Doktrin özellikle ülkeyi ve müttefikleri tehdit eden ve terörist olarak nitelendirilen düşmanlara karşı sergilenecek tavır üzerinde durmuştur.[1] Ayrıca ABD bu noktada tehdidin muhtemel olmasının yeterli görüleceğini belirtmiş, aynı durumu muhtemel menfaatlerinin korunması açısından da ifade etmiştir.[2] Yani önleyici meşru müdafaa benimsenecek; belirmekte olan tehditlere karşı, bu tehditler tam olarak şekil almasa da harekete geçilecektir.[3] “Teröre karşı savaş” ilanı olarak tanımlanan bu ilke kapsamında Afganistan ve sonrasında Irak işgal edilmiştir. Bu durum ise meşru müdafaa için gerekli şartları belirleyen BM Şartı madde 51’e aykırılık açısından tartışmalara yol açmıştır.[4] Maddeye göre silahlı yapılmayan bir saldırıya karşı gerçekleştirilen eylemler meşru müdafaa olarak tanımlanamamaktadır.[5] Buna rağmen ABD, işgallerini terörle mücadele kapsamında önleyici meşru müdafaa ile Bush Doktrini’ ne dayanarak gerçekleştirdiğini belirtmiş ve geniş bir müdahale hakkı kullanmıştır. Bu hakkını kullanırken de BM şartı dahil olmak üzere hiçbir uluslararası hukuk kaynağına dayalı hukuki bir gerekçe göstermemiştir.
Doktrinin etkilerini ise Afganistan ve Irak açısından ayrı ayrı ele almak gerekir. Irak’ın işgali açısından bakıldığında, ABD bu konuda uluslararası camiadan destek görememiştir. ABD tarafından Güvenlik Konseyi’nin Körfez Savaşı sonrası Irak’ın yükümlülüklerine dair aldığı kararların (Güvenlik Konseyi, 1991a ve Güvenlik Konseyi, 2002) işgali haklı çıkardığı öne sürülse de Konsey kuvvet kullanmaya dair bir karar vermemiştir.[6] Nitekim uluslararası toplumun yaklaşımı da Konsey’in yetkili olması ve bir ihlal olduğuna karar verirse bireysel kuvvet kullanmaya kendisinin izin vermesi gerektiği şeklinde olmuştur.[7] Afganistan açısından etkileri ele alındığında ise; işgal bir terör eylemi sonucu gerçekleştiğinden daha farklı yaklaşılmıştır. Hatta uluslararası toplumun tamamımın destek vermesiyle gerçekleşen harekatın sonucunda derhal oluşan bir örf-adet kuralı ortaya çıkmıştır.[8] Buna göre terörist örgüt ve devletlere karşı kuvvet kullanmak açıkça meşru müdafaa sayılacak, BM Şartı madde 51’deki silahlı saldırı kavramına terörizm içerikli eylemler de dahil edilecektir. Bu noktada verilen Konsey kararlarının da tarihinde bir ilki temsil ettiği söylenebilir.[9]
Sonuç olarak bakıldığında; Bu Doktrini, önleyici meşru müdafaa, uluslararası hukukta meşruluk sorunu, dış politika ve terörle mücadele kavramları ile ilişkili olarak görebileceğimizi söyleyebiliriz. Zaten belge bu noktalarda ait olduğu ülkenin yönetim sınırlarını çizmiş ve uluslararası toplumun da bu çizdiği sınırlar çerçevesinde şekillenmesinde etkili olmuştur.
Nitekim ABD’nin Bush Doktrini ile amacının, menfaat içeren eylemlerini gerçekleştirmek adına uluslararası toplumu etkilemek olduğunu söylemek mümkündür. Özellikle büyük çaplı bir terör saldırısı sonucu ortaya koyulan irade ile bu yönde kararlar alma yoluna gidilmiştir. ABD her ne kadar Afganistan işgalini meşru bir zemine oturtabilmiş ve Irak işgalini bütün karşıtlığa rağmen sürdürebilmiş ise de bu noktadaki hukukilik tartışmaları devam etmektedir. Uluslararası hukukta birçok konuda olduğu gibi kesin olarak çözümlenememiş bir durum mevcut olup, ileride gerçekleşecek benzer olaylarda nereye varılabileceğini zaman gösterecektir.
Hazırlayan: o-Staj Uluslararası Hukuk Stajyeri Ayşenur Soydan
Kaynakça
- ↑ ABD Ulusal Güvenlik Stratejisi metni için, bkz. US National Security Strategy, (2002)
- ↑ US National Security Strategy, (2002), s.14.
- ↑ Dündar, Haris Ubeyde. “Yeni Hegemonya Anlayışı Çerçevesinde Bush Doktrini Üzerinde Bir İnceleme”, Ekonomik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi, Haziran 2018, s.55.
- ↑ Aksar, Yusuf. Teoride ve Uygulamada Uluslararası Hukuk-1. 5. Baskı. Ankara: Seçkin Yayınları, 2019. s.43. Ayrıca bkz. Birleşmiş Milletler Andlaşması, madde 51.
- ↑ Karadağ, Ulaş. “Birleşmiş Milletler Antlaşması’na Göre Meşru Müdafaa Hakkı”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7/2 (2016), s.175.
- ↑ Savaşan, Zerrin. Uluslararası Hukuk Nereye Gidiyor? Dünden Bugüne ve Geleceğe Temel Tartışmalar, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2018. s.153.
- ↑ Savaşan, Zerrin. Uluslararası Hukuk Nereye Gidiyor? Dünden Bugüne ve Geleceğe Temel Tartışmalar, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2018. s.153.
- ↑ Aksar, Yusuf. Teoride ve Uygulamada Uluslararası Hukuk-2. 5.Baskı. Ankara: Seçkin Yayınları, 2019. s.127.
- ↑ Gray, C. “The Use of Force and the İnternational Legal Order”, in Malcolm D. Evans (ed.), İnternational Law, Oxford: Oxford University Press, 2010, 3. Bası, s.626.