Avrupa konseyi

Avrupa Konseyi Kuruluşunun Tarihi

Avrupa Konseyi İkinci Dünya Savaşı’ndan maddi manevi zarar gören Avrupa’da kıtada devam eden huzursuzluk ve çatışmanın yerini işbirliği ortamına bırakmak, sözleşmelere dayalı emniyet ve işbirliği ortamının oluşturulması amacıyla kurulmuştur. Avrupa Konseyi, 1948 yılında hükümetleri temsilen Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin ve Avrupa Konseyi İstişare Meclisi’nin (Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi) birlikte kurulmasıyla oluşturulmuştur. 5 Mayıs 1949’da 10 Avrupa ülkesi tarafından imzalanarak Londra Antlaşması ile kurulmuştur. 4 Kasım 1950’de ise Roma’da Avrupa Konseyi’nin dayanağını oluşturan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi imzalanmıştır. Türkiye bu sözleşmeyi ilk imzalayanlardandır. Konsey, 200’den fazla sözleşme ile bir sözleşmeler sistemini içerir. Bunun yanı sıra birçok denetim mekanizması bulunmaktadır. Avrupa Konseyi’nde Avrupa ölçeğindeki siyasi ve hukuki boyutu Soğuk Savaş sonucunda oluşan demokratikleşme hareketleri nedeniyle ortaya çıkmıştır. Avrupa Konseyi 2000’li yıllardan günümüz gelişmelerine daha aktif olarak dönüt verebilecek bir reform çalışması başlatılmasını zorunlu kılmıştır. Bu yönde ilk önemli adım 2005 yılında Varşova’da düzenlenen Avrupa Konseyi Zirvesidir. 2009 yılında ikinci önemli adım, Genel Sekreterliğe eski Norveç Başbakanı Thorbjorn Jagland’ın seçilmesinin ardından, kapsamlı reform süreci uygulamaya konulması olmuştur. Reform, Avrupa Konseyi’nin çalışmaların anlamını ve faydalarını arttırmak aynı zamanda ise yakın ve uluslararası çapta, siyasi görünürlüğünü artırmayı hedeflemektedir. Günümüzde 2021 yılı itibariyle Avrupa Konseyi'nin 72. kuruluş (5 Mayıs 1949) yıldönümü olmaktadır.

Avrupa Konseyi Amacı

Avrupa Konseyi Sözleşmesi’nin ilk maddesine göre, “Avrupa Konseyi’nin amacı, ortak mirasları olan ülkü ve ilkeleri korumak ve gerçekleştirmek ve ekonomik ve sosyal ilerlemelerini kolaylaştırmak üzere üyeleri arasında daha güçlü bir birliğe ulaşmaktır.” Konsey; insan hakları, hukukun üstünlüğü gibi konularda faaliyet göstermektir. Bu faaliyetleri ile Avrupa’da işbirliğini çoğaltmayı amaç edinen en eski uluslararası örgütlerdendir. Avrupa’da ortak bir demokrasi ortamının sağlanması ve yasal düzenin oluşturulması öncelikli hedeflenen düşüncedir. Bunların yanı sıra, terörizm, yolsuzluk, siber suçlar, kadın ve çocuklara yönelik şiddet yönelimleri, insan kaçakçılığı gibi önemli sorunlara ortak çözümler bulmak için de çalışmalar yapmaktadır. Diğer çalışma alanlarından olan sosyal dayanışma, sınır ötesi işbirliği, çevre ve bölgesel planlama olmak üzere çeşitli dallara ayrılarak sistemli bir şekilde çalışmayı kendine amaç etmektedir. Yaptığı çalışmaların kaynağı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’dir. Bu sözleşme ve bu sözleşmeye ek olarak başka protokoller gereğince kendi bünyesinde bulunan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ile de yargılama yetkisi bulunmaktadır. Konseyin bu amaç ve çalışmaları Avrupa’nın kültürel benliğinin oluşmasına ve gelişmesine katkı sağlamıştır.

Üye Ülkeler

Avrupa Konseyi'nin kurucu 10 üyesi bulunmaktadır. Belçika, Danimarka, Fransa, Birleşik Krallık, İsveç, Norveç, İtalya, Hollanda, İrlanda, ve Lüksemburg'un aralarında Londra Anlaşmasıyla kurulan bir örgüttür. Avrupa’daki 47 üye ülkesiyle uluslararası bir teşkilat statüsündedir. Diğer üyeleri; Almanya, Andorra, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Çekya, Ermenistan, Estonya, Finlandiya, Fransa, GKRY, Gürcistan, Makedonya, Malta, Moldova, Monako, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya, San Marino, Sırbistan, Slovakya, Slovenya, Türkiye, Ukrayna, Yunanistan, Hırvatistan, İngiltere, İspanya, İsviçre, İzlanda, Karadağ, Letonya, Lihtenştayn, Litvanya, Macaristan'dır. Gözlemci üyeler ise ABD, Japonya, Kanada, Meksika, Vatikan'dır. Avrupa Konseyine aday ülke ise Beyaz Rusya'dır. Türkiye ise Avrupa Konseyi'nin kurucu üyesi konumundadır.

Avrupa Konseyinin Temel Organları

Avrupa Konseyi 10 temel organa sahiptir. Bunlar; Bakanlar Komitesi, Parlamenter Meclisi, Sekreterlik, Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi, Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri, Avrupa Konseyi Göç Ve Mülteciler Özel temsilciliği, Avrupa Irkçılık ve Hoşgörüsüzlükle Mücadele Komisyonu, Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Ek Protokolleri çerçevesinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’dir.

1.Bakanlar Komitesi, Konsey’in karar organıdır.

2.Genel Sekreter, Danışma Meclisi tarafından beş yıllığına seçilir ve Meclis’e ihtiyacı olan idari ve diğer hizmetleri sağlamakla yükümlüdür. Genel Sekreter Avrupa Konseyi’nin görünen yüzü ve sözcüsü konumundadır. Genel Sekreterlik kendisine bağlı olarak çalışan birçok alt birimler aracığıyla insan haklarının korunması ve geliştirilmesine katkı sağlamaktadır. Konsey Genel Sekreterliği faaliyetleri itibari ile Bakanlar Komitesi’ne karşı sorumludur. 2004 yılında Konsey Genel Sekreterliği’nde 5 yıllığına seçimi kazanan Terry Davis (İngiltere) görevini yürütmektedir.

3.Avrupa Konseyi, Avrupa Birliği ile herhangi bir doğrudan bir bağı bulunmayan, Avrupa Birliğinden ayrı olan bir uluslararası teşkilattır. Fakat günümüzde Avrupa Birliği Avrupa Konseyi’ne ait bayrağı kullanmaktadır. Konsey ile Avrupa Birliği’nin yakın işbirliği içerinde olduğu 2008 yılı itibariyle 47 üyesi bulunmaktadır. Bakanlar Komitesi gözetiminde 5 ülke de gözlemci statüsündedir. Bunun yanı sıra Beyaz Rusya uluslararası arenada tanınan Belarus’un Avrupa Konseyi için başvurmuştur. Fakat insan haklarına ve demokratik ilkelere saygı eksikliğinden dolayı askıda bekletilmektedir. 500’e yakın sivil toplum kuruluşu tarafından da desteklenmektedir. Konsey’in, resmî dilleri İngilizce ve Fransızca olmak üzere 2 tanedir.

4. Avrupa Konseyi Göç Ve Mülteciler Özel Temsilciliği, Avrupa Konseyi Göç Ve Mülteciler Özel Temsilciliği bir kereliğine oluşturulmuştur. Evrensel olarak Ad-Hoc sıfatına niteliği taşımaktadır. Avrupa Konseyi Göç ve Mülteciler Özel Temsilciği, Avrupa Konseyi Genel Sekreteri tarafından Avrupa Konseyi Statü’sünün 36. Maddesi uyarınca bir sözleşmeye, Bakanlar Komitesi ya da Parlamenter Meclisi kararına bağlı olmaksızın oluşturulan bir kurumdur. 2015/188 sayılı Genel Sekreter Kararıyla kurulmuştur. Mülteciler Özel Temsilciliğin amacı; Avrupa’da ikamet eden mülteci ve göçmenlerin insan hakları konusu ile ilgili haklarında çözümleme yapmak, durumlarını öğrenmek ve devletlere yardımda bulunmaktır.

5. Avrupa Irkçılık ve Hoşgörüsüzlükle Mücadele Komisyonu (ECRI),1993 yılında Avrupa Irkçılık ve Hoşgörüsüzlükle Mücadele Komisyonu kurulmuştur. Avrupa Irkçılık ve Hoşgörüsüzlükle Mücadele Komisyonu’nun amacı, Avrupa Konseyi’ne üye devletlerin tamamını kapsayan ırkçılık, ayrımcılık, müsamahasızlık ve hoşgörüsüzlük ile aktif bir şekilde mücadele etmeyi amaçlayan bir komisyondur. Tüm bu değerler başta olmak üzere ırkçılık ve faşizme karşı siyasi ve hukuksal önlemler alan bir insan hakları komisyonudur. Avrupa Irkçılık ve Hoşgörüsüzlükle Mücadele Komisyonu bunlara ek olarak yabancı düşmanlığı ve anti semtiz ile insan hakları mücadelesi vermektedir. Bunu ise de hukuk temelli olarak yapmaktadır. Avrupa’da bir zamanlar yaşanan ırkçılık olaylarının bir daha tekrarlanmaması amacıyla ulusal ve uluslararası önlemler alarak çalışmalarını sürdürmektedir.

6.Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesi, Avrupa Sözleşmesi 26 Kasım 1987 tarihinde İşkence Ve İnsanlık Dışı Veya Küçültücü Ceza Veya Muamelenin Önlenmesi kanununu kabul etmiştir. 1 Şubat 1989 yılında ise kesin karar ile yürürlüğe girmiştir. Bu sözleşme yasalara uygunluğuna göre Avrupa İşkenceyi ve İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele ve Cezayı Önleme Komitesi veyahut diğer adı ile Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesi oluşturulmuştur. Bu komite bir insan hakları komitesidir. Avrupa Konsey’ine üye olan devletlere planlı ya da plansız olmaksızın bazı ziyaretler gerçekleştirir. Bu ziyaretlerin amacı; ziyaret edilen ülkelerde işkence ve türevi olayların olmasının önüne geçmektir. Bu ziyaretler genel olarak işkencelerin gerçekleşebileceği yerler olan hastaneler, akıl hastaneleri benzeri merkezlere gidilerek yapılan ziyaretlerdir. Bu ziyaretlerin raporlanmasını düzenlenmek amacıyla işbirliğine gidilmesidir. Fakat, Avrupa Konsey’ine üye olan devletlerin bahsi geçen bu işbirliğini yapmaktan kaçınması veyahut Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesi’nin tavsiyelerine uymaması durumunda ya da insan hakları ihlali yaptığı durumlarda Komite basın veya herhangi bir yol ile bu durumu dünya kamuoyuna sunabilmektedir.

7. Avrupa Yerel Ve Bölgesel Yönetimler Kongresi, Avrupa Yerel Ve Bölgesel Yönetimler Kongresi Avrupa Konseyine üye ülkelerden gelen asil ve yedek üyelerden oluşmaktadır. Kongrenin amacı, demokratik yapılanmanın ulusal-yerel düzeyde sağlanıp uygulanmasıdır. Bunun yanı sıra yeni yeni gelişen demokratik rejimlerin kendi yerel ve bölgesel yönetimlerini kurmalarını aynı zamanda da idarelerin aktif şekilde güçlendirilmesini amaçlamaktadır. Bu amaçlar doğrultusunda kurulan yerel ve bölgesel yönetimlerin hukuki ve idari açıdan bütün yönlerini araştırıp birer birer incelenmesi, denetlenmesi amaçlanmaktadır. Bölgeler arası kültürel farklılıkların korunması ve geliştirilmesi kongrenin asıl amaçları arasında yer almaktadır. Avrupa Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi Avrupa Konseyi’nin danışman organıdır. Avrupa Konseyi içerisinde mahalli yönetimleri temsil eder ve yerel demokrasiyi desteklemektedir. Avrupa Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi 2 tane meclise bölünmüştür. Bunlar, yerel yönetimler odası ve bölgesel yönetimler odasıdır. Avrupa Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi bir sekreterlik ve kongre tarafından 5 yılda bir seçilen bir genel sekreteri vardır. Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi dört tür ortaklık statüsü bulunmaktadır. Bunlar; Yasal Ortak, Kurumsal Ortak, Gözlemci Ortak ve Konuk Gözlemci Ortaklardır. Yerel Yönetimler Odası ve Bölgeler Odası. Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi başkanı Anders Knape, iki yıllık bir görev süresi için 6 Kasım olup 2018 tarihinde seçilmiştir. Daha önce de Kongrenin Yerel Otoriteler Odası Başkanı olarak görev ve sorumluluklarını yerine getirmektedir. Türkiye olarak Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi’nde 18 asil, 18 yedek üye bulundurmaktayız. Bunlar; Belediye Başkanı, İlçe Belediye Meclisi Üyesi, İl Belediye Meclisi Üyesi gibi sıfatlara sahiptir. Diğer üye ilkeler ise Albania, Germany, Poland, Andorra, Greece, Portugal, Armenia, Hungary, Republic Of Moldova, Austria, Iceland, Romania, Azerbaijan, Ireland, Russian Federation, Belgium, Italy, San Marino, Bosnia And Herzegovina, Latvia, Serbia, Bulgaria, Liechtenstein, Slovak Republic, Croatia, Lithuania, Slovenia, Cyprus, Luxembourg,Spain, Czech Republic, Malta, Sweden, Denmark, Monaco, Switzerland, Estonia, Montenegro, Turkey, Finland, Netherlands, Ukraine, France, North Macedonia, United Kingdom, Georgia, Norway’dır.

8.Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri, Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri, insan haklarına duyulan saygınlığı arttırmak için kurulmuş bir kuruluştur. Bunun yanı sıra bağımsız ve yargı yetkisi olmayan da bir kuruluştur. 7 Mayıs 1999 tarihinde Bakanlık Komitesi tarafından kurulmuştur. Bu nedenle Bakanlar Komitesi Avrupa Konseyi Statüsünün 16. Maddesini kullanarak Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiserliğini kurmuştur. Örgütün amaçları arasında yer alan insan hakları ve temel özgürlüklerin korunmasının takibidir. İnsan Hakları Komiserliği kurulmasının devamında Parlamenter Meclisine de yeni bir görev verilmiştir. Parlamenter Meclisine 3 aday Bakanlar Komitesi tarafından önerilecek, Meclis ise önerilen bu 3 aday içerisinden birisini seçerek İnsan Hakları Komiseri olarak 6 yıllık bir süre için görevlendirecek. İnsan hakları konularında yetkili ve uzman olmaları aranan kriterdir. Avrupa Konseyi ve sözleşmelerin tüm ilke ve duruşlarına içten bağlı olmaları, yüksek şahsiyet, kişilik, ahlak ve erdem sıfatlarına haiz olmaları da istenen diğer kriterlerdendir. Komiser faaliyetlerini tarafsız ve bağımsız bir şekilde idare etmektedir. İnsan Hakları Komiserliği dayanağını bir mevzuat ya da sözleşmeden almamıştır. Yani İnsan Hakları Komiserliği sözleşme ile Bakanlar Komitesi kararıyla kurulmuştur. Bu durum komiserliğe farklı bir perspektif kazandırmaktadır. Komiserlikte Bakanlar Komitesi kararıyla kurulmuştur. Bakanlar Komitesi kararıyla da kaldırabilir. İnsan Hakları Komiserliği ve Avrupa İnsan Hakları arasında da karşılıklı uyum vardır. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Dunja Mijatović olup, 2018 yılının Ocak ayında Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafından İnsan Hakları Komiseri seçilmiştir. Sonucunda 6 yıl sürecek göreve 1 Nisan 2018 tarihinde başlamıştır. Bakanlar Komitesinin Komitesi’nin Komiseri 7 Mayıs 1999 tarihli (99)50 sayılı kararının 9. Maddesi gereğince; Komiser, Parlamenterler Meclisi tarafından Bakanlar Komitesi tarafından hazırlanan üç aday listesinden alınan oyların çoğunluğu ile seçilmektedir. Adaylar, Avrupa Konseyi’ne üye bir Devletin vatandaşı olmalıdır. Adaylar, insan hakları alanında uzmanlaşmış olmalılardır. Avrupa Konseyine üye devletlerden temin edilen Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiserliği Müdür ve personelleri görevlerin aykırı davranamazlar. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiserliği’nde görev yapan kişiler 47 üye devlet arasından seçilirler. Günümüzde halen Işıl GACHET Ofis direktörü, Özgür DERMAN, Bojana URUMOVA, Giancarlo CARDINALE ise Müdür vekilleri sıfatıyla görevlerine devam etmektedirler.