İzleme Hakkı
İzleme hakkı (hot/fresh/immediate pursuit; sıcak takip/kesintisiz izleme hakkı) devletin yasa dışı faaliyette bulunan gemilere müdahale etme ve yargı yetkisini kullanabilme hakkıdır.[1] İzleme hakkı ile maddi hukukta temelde iki deniz hukuku sözleşmesinde karşılaşıyoruz: Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi ve Açık Denizler Sözleşmesi. Ancak bu hak, uluslararası hukukta kodifiye edilmeden önce de teamül hukukunda mevcuttu.[2]
İzleme hakkı ADS m.23 ve BMDHS m.11’de kodifiye edilmiştir. Buna göre kıyı devletinin yetkili makamları kurallara aykırı hareket ettiğine ilişkin yeterli kanıya vardıkları takdirde yabancı gemileri izleyip soruşturma ve daha sonra o gemiyi kıyıya getirerek kovuşturma hakkına sahiptir.
Bu hak bayrak devleti ilkesine istisna niteliğindedir. Zira bayrak devleti ilkesi gemiyle ilgili yargı yetkisinin bayrak devletine ait olduğunu söyler. Kesintisiz izleme hakkında ise kıyı devleti, ona ait olmayan bayraklı gemilere yargı yetkisini teşmil edebilme hakkına sahiptir.
Ayrıca açık denizlerin serbestliği ilkesine de istisna getirerek (kesintisiz olmak kaydıyla) açık denizlerde de kovuşturmayı sağlamaktadır. Böylece açık denizlerin serbest olmasını fırsat bilerek suç işlemek isteyenlere geçit vermeyen niteliktedir.
Kesintisiz izleme hakkının var olabilmesi için izlemenin başlayacağı nokta önem taşımaktadır. Yazılı hukuka göre bu izleme, yabancı gemi veya bunun araçlarından birini izleyen devletin iç sularında, takımada sularında, karasularında veya bitişik bölgesinde iken başlamalıdır. Takibe başlama şartı olarak geminin hukuka aykırı bir davranışı olması gerekir.
İzleme, hukuka aykırı davranışı gerçekleştiren gemiye duyulabilir veya görülebilir mesafeden dur emri verilmesiyle başlar.
BMDHS m.111’e göre izleme ancak savaş gemileri, askeri uçaklar veya açık dış işaretlerle bir kamu hizmetine tahsis edilmiş oldukları ve bu konuda yetkili kılındıkları belli olan diğer gemiler veya uçaklar tarafından yapılabilir.
İzleme, karasuları veya bitişik bölgenin ötesinde kesintiye uğramamak şartıyla devam edebilir. İzleme, gemi başka bir devletin karasularına girdiğinde sona erer.
Hazırlayan: o-Staj Uluslararası Hukuk Çalışmaları Stajyeri Nuh Civelek
Kaynakça
İlhanlı, Mehmet. “Uluslararası Hukukun Kaynakları.” TUİÇ Akademi, 2014. https://www.tuicakademi.org/uluslararasi-hukukun-kaynaklari/.
Özman, M. Aydoğan. Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi. İstanbul, TR: İstanbul Deniz Ticaret Odası, 1984.