Katar Krizi

Katar Krizi’nin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi

Katar Krizi; 5 Haziran 2017’de Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Mısır ve Bahreyn’in, bölgenin huzurunu bozma amacı güden terörist ve mezhepçi grupları barındırdığı ve desteklediği gerekçesiyle, Katar ile diplomatik ilişkilerini kesmesiyle başlamıştır. Yemen, Libya ve Maldivler’in de Katar’a cephe almasıyla ekseni genişleyen kriz sürecinde, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar’la hava ve deniz sınırlarını kapattığını açıklamıştır. Bahreyn ise Katar’daki diplomatik misyonlarını geri çağırırken Katarlı diplomatların ülkelerine dönmesi için iki gün süre sınırı koymuştur. Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad, Yemen’de Şii Husiler’e karşı verilen mücadele için kurulan komisyondan Katar’ı çıkardığını açıklamıştır. Yemen ise Katar’ı İranlılar’dan destek gören Husi Hareketi’nin işbirlikçisi olmakla suçlamıştır.

Katar bahsi geçen krizden üç sene evvel Mısır’da Müslüman Kardeşler tarafından desteklenen Mursi iktidarının devrilmesiyle başa geçen Sisi hükümetini tanımayarak aleni bir şekilde Müslüman Kardeşler yapılanmasına destek verdiğini göstermiştir. Ayrıca Katar’ın krizden önceki dönemde hidrokarbon kaynaklı çıkarlarını gözeterek İran ile yakınlaşması, Suudi Arabistan’ın İran karşısında bir müttefikini kaybetmesine sebep olduğu için Suudi Arabistan’ın tepkisini çekmiştir. Katar’ın diğer bölge ülkelerini diktatör eğilimleri gerekçesiyle eleştirmesi ve Müslüman Kardeşler’i tehdit olarak algılamamasının, Suudi Arabistan’ın Katar’ı teröre destek vermekle suçlamasının altında yatan ana etken olduğu düşünülmektedir. Moritanya, Maldivler, Mauritis, Senegal, Çad, Nijer, Komor, Ürdün ve Cibuti’nin de katılımıyla çok kısa bir süre içerisinde Katar, 15 ülkenin destek verdiği bir tepki cephesiyle karşı karşıya kalmıştır. Katar Emiri Şeyh Tamim tarafından İran, İsrail, ABD ve Hamas hakkında şüphe çekici söylemlerde bulunulması ve bunun yanı sıra Katar Dışişleri Bakanı’nın da Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği üyesi olan ülkelerden diplomatlarını çekeceklerini açıklamasının, Katar’a yöneltilen suçlamaları tetiklediği, bazı kaynaklarca iddia edilmektedir. Nitekim BBC Haber Ajansı’na göre de krizden önce, Katar’ın resmi haber ajansı QNA tarafından, Katar Emiri’nin İran ile Körfez ülkeleri arasındaki gerilimi eleştirdiği, Hamas ve Hizbullah’a anlayışlı davranılmasını söylediği bir konuşması yayınlanmış; bu konuşma Körfez ülkeleri tarafından ambargo gerekçesi olarak gösterilmiştir. Yine aynı basın-yayın organına göre Katar bu suçlamaları hacker saldırısı mağduru oldukları iddiasıyla reddetmiştir. Diğer yandan Suudi Arabistan’ın ambargoyu kaldırmak için Katar’a al-Jazeera yayın politikalarını, Müslüman Kardeşler ve İran ile yürüttüğü politikaları değiştirmesi üzerine şartlar koyması da asıl meselenin Katar’ı kontrol altına alarak Körfez ülkeleri arasında bir birliğin kurulmasını sağlamak olduğunu düşündürmektedir.

Diplomatik Krizle Gelen Ekonomik Ambargo ve Etkileri

Bölgedeki ülkelerin Katar ile hava ve deniz yolu bağlantılarını koparmasının yanı sıra tek kara sınırının da Suudi Arabistan tarafından kapatılmasıyla Katar resmen ekonomik ambargo altına alınmıştır. Bu ambargo karşısında Katar ile önceden diplomatik ilişkilerini ilerlettiği Türkiye ve İran arasında gıda desteği almak üzere hava ve deniz köprüleri kurulmuştur. Ayrıca Türkiye, Katar’da üsler inşa ettiği gibi ortak askeri tatbikatlar yaparak Katar’daki askeri varlığını gittikçe güçlendirmiştir. İran ise bu süreçte Katar’a özellikle sebze ve meyve desteğini daha kolay ve hızlı verebilmek adına bir liman tahsis etmiştir.

Katar, Körfez ülkelerinin uyguladığı ekonomik ambargo karşısında hızlı karar alıp uygulayabilmesi, Türkiye ve İran ile geliştirdiği diplomatik ilişkilerini ekonomik düzlemde akıllıca değerlendirebilmesi sayesinde ayakta durabilmiştir. Hatta ambargo sürecinde, “Katar (Sanayi ve Ticaret) Odası'nın Körfez kriziyle geçen son üç yılın değerlendirildiği raporunda, ülkenin ablukayla geçen yıllarda, tarım, sanayi ve gıda güvenliği alanlarında olumlu somut başarılar elde ettiği, birçok üründe kendi kendine yetebilme gücünü artırdığı” sonucuna ulaşılmıştır.

ABD, ambargo sürecinde Katar’a destek sunan bir diğer ülkedir. Cemal Kaşıkçı Olayı’nın yaşandığı dönemde ABD’nin bu konuyla alakalı sessizliğini korurken diğer taraftan Suudi Arabistan’a Katar’a uygulanan ambargonun hafifletilmesi üzerine baskıyı artırdığına dair iddialar gündeme gelmiştir. ABD’nin bu diplomatik krizdeki arabulucu tavrını destekleyen bir diğer gelişme de ABD Dışişleri Bakanı Blinken’in; Afganistan’a Taliban’ın hakim olması üzerine bu coğrafyadan çekilerek diplomatik misyonlarını Afganistan’dan Katar’ın başkenti Doha’ya taşıdıklarını açıklamasıdır.

Ambargo uygulayan Arap ülkeleri, Katar Krizi’nde en büyük darbelerden birini Körfez İşbirliği Konseyi üzerinden deneyimlemiştir. Ortadoğu’da İran İslam Devrimi sonrasında Arap ülkeleri arasında güvenliğin korunması adına kurulan Körfez İşbirliği Konseyi’nde Katar Krizi’nin bir türlü çözümlenememesi, bu teşkilata olan güveni azalttığı gibi üye ülkeler arasındaki krize yönelik görüş farklılıklarından dolayı konsey, dağılma riskiyle de karşı karşıya kalmıştır.

Özellikle Türkiye’nin sonuna kadar devam eden ekonomik desteği ve ABD’nin ısrarlı arabuluculuk çabalarına, Suudi Arabistan’ın Yemen’deki savaş ve krizden dolayı tepkilere hedef olması, ARAMCO Tesisleri’ne düzenlenen saldırılar ve Cemal Kaşıkçı Davası dolayısıyla içerisine düştüğü zorlayıcı vaziyet eklenince Suudi Arabistan bölgede kendi aleyhine ilerleyen süreci durdurabilmek adına “Körfez İşbirliği Konseyi”ni etkinleştirmeyi gündeme getirmiştir. Suudi Arabistan Katar’ın da dahil edildiği bir ortak çözüm planının geliştirilmesi sayesinde gerginliğin azaltılacağını düşünmüştür.

Suudi Arabistan’ın bizzat yaşadığı zorlukların yanı sıra 2021 yılında ABD’de başkanlık seçimlerini Trump liderliğindeki cumhuriyetçiler yerine Biden liderliğindeki demokratların kazanması bu bağlamda önemlidir. ABD’de yönetimin el değiştirmesi ve Biden yönetiminin, Trump’ın aksine, Ortadoğu politikalarında İran’la çatışmacı bir tutum sergilememesi, Suudi Arabistan’ın Katar üzerinden İran’ı baskılama planlarında cesaretini kırmıştır. Ayrıca Türkiye ve onunla birlikte Azerbaycan ve Pakistan’ın da Katar’ı destekleyen politikaları, Suudi Arabistan’ın elini zayıflatan bir diğer etkendir.

Katar Diplomatik Krizi’nin Çözümlenmesi

Katar, suçlamaları ve ablukanın kaldırılmasına yönelik olarak diğer Körfez ülkeleri tarafından dayatılan şartları, süreç boyunca hiçbir şekilde kabul etmemiştir. 5 Ocak 2021’de Suudi Arabistan’da toplanan 41. Körfez İşbirliği Konseyi Zirvesi’ne Katar’ın da katılım göstermesi ve Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman’ın Katar emirini havaalanında karşılamaya gelmesi, basına Katar ile ilgili krizin çözümü için yapılan güçlü bir jest olarak yansımıştır. İlgili zirve neticesinde Körfez ülkeleri arasında çalışma, yatırım ve seyahat serbestliği ile ilgili kararlar alınmıştır.

Katar’ın krizden kendisine yöneltilen suçlamaları ve dayatılan koşulları tamamen reddetmesine rağmen başarılı bir şekilde çıkabilmesi, izlediği barışçıl ve yasalara saygılı politikalara bağlanmaktadır. Katar’ın kriz süresince Birleşik Arap Emirlikleri’ne gaz ithal etmeyi kesmemesi, diğer Körfez ülkelerine karşı misilleme yapmaması, dünyanın farklı güç bölgeleriyle diplomatik ilişkilerini ilerletmesi ve hakları adına uluslararası mahkemelerde yasal yollardan mücadeleyi tercih etmesi hem kendisini koruyabilmesi ve karşı safta yer alan bazı ülkelerin sonradan tutum değiştirmesi hem de arabuluculuk için yanında ABD gibi güçlü destekler bulundurabilmesi adına önem arz etmiştir.

Hazırlayan: o-Staj Ortadoğu Çalışmaları Stajyeri Berrin Sarı