Türkçe Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi (TDİK-TÜRK Keneşi)

SSCB’nin dağılması ile birlikte ön plana çıkan Orta Asya ve Kafkasya ile bütünleşme çabalarımızın somut sonuçlarından biri de Türkçe Konuşan Devlet Başkanları Zirvesi’dir. Gerçekleştirilen zirveler ile katılımcı devletler arasındaki işbirliği ve dayanışmanın en üst düzeyde olması amaçlanmıştır. 30-31 Ekim 1992’de Ankara’da toplanan ilk zirveye; 8. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Turgut Özal, Azerbaycan Cumhurbaşkanı Ebulfez Elçibey, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Askar Akayev, Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov ve Türkmenistan Cumhurbaşkanı Saparmurat Niyazov katılmıştır. Türkiye’nin öncülüğünde başlatılan bu zirvelere 2000 yılına kadar 6 ülke de devlet başkanları düzeyinde katılım sağlarken altıncı zirveden itibaren katılım oranında azalmalar görülmüştür. Günümüze kadar toplamda 10 zirve gerçekleştirilmiştir. Özbekistan ve Türkmenistan’ın 2000 yılından sonraki mesafeli tavrı ilk olarak 2001 yılındaki toplantıya meclis başkanları düzeyinde katılım sağlamaları ile kendini göstermiştir. 2006 yılındaki zirveye ise Özbekistan katılım sağlamazken Türkmenistan büyükelçi düzeyinde, diğer dört ülke ise yine devlet başkanları düzeyinde temsil edilmiştir. Zirveyi canlı tutmak adına Türkiye, Kırgızistan, Kazakistan ve Azerbaycan’ın katılımı ile Türk Dili Konuşan Devletler Parlamenter Asamblesi (TÜRKPA) adında yeni bir oluşuma gidilmiştir. İlk genel kurul toplantısı 29 Eylül 2009’da Bakü’de gerçekleştirilmiş ve bu toplantıda TÜRKPA’nın içtüzüğü, Sekreteryası ve Bakü Beyannamesi kabul edilmiştir Türk Dünyası ülkeleri arasındaki dil, din, kimlik, kültür ve tarihsel bağlar etrafında şekillendirilen işbirliğinin ve karşılıklı dayanışmanın sürdürülmesi yönündeki isteğe bağlı olarak zirveler sürecindeki kurumsallaşmanın devamını sağlamak amacıyla 9. Zirve sırasında Azerbaycan, Türkiye, Kazakistan ve Kırgızistan tarafından 2-3 Ekim 2009 tarihinde imzalanan Nahçıvan Anlaşması ile Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi’nin (TDİK- Türk Keneşi) kurulması kararlaştırılmıştır. 16 Eylül 2010 tarihinde imzalanan İstanbul Bildirisi ile Türk Konseyi’nin kuruluşu resmen ilan edilmiş, konseyin öncelikleri ve amaçları belirtilmiştir. Konseyin temel amacı, Türk Dili Konuşan devletler arasındaki işbirliğinin derinleştirmek, bölgesel ve küresel istikrara katkı sağlamak olarak nitelendirilmiştir. Örgütün, Nahçıvan Anlaşması 2. Maddesinde belirtilen temel amaç ve görevleri şunlardır:

• Taraflar arasında karşılıklı güvenin güçlendirilmesi,

• Bölge ve bölge dışında barışın korunması,

• Dış politika konularında ortak tutumlar benimsenmesi,

• Uluslararası terörizm, ayrılıkçılık, aşırılık ve sınır ötesi suçlarla mücadele için eylemlerin koordine edilmesi,

• Ortak amaçlarla ilgili her alanda etkili bölgesel ve ikili işbirliğinin geliştirilmesi,

• Ticaret ve yatırım için uygun koşulların yaratılması,

• Kapsamlı ve dengeli bir ekonomik büyüme, sosyal ve kültürel gelişimin amaçlanması,

• Hukukun üstünlüğünün sağlanması, iyi yönetim ve insan haklarının korunması konularının tartışılması,

• Bilim, teknoloji, eğitim ve kültür alanlarında etkileşimin genişletilmesi,

• Kitle iletişim araçlarıyla etkileşimin ve daha yoğun bir iletişimin teşvik edilmesi,

• Hukuki konularda bilgi değişimi ve adli işbirliğinin teşvik edilmesi.

Türk Konseyi’nin karar verme organı ‘dönem başkanı’ unvanına sahip ülkenin Cumhurbaşkanı tarafından yönlendirilen Devlet Başkanları Konseyi’dir. Dönem başkanlığı 1 yıl süre ile yürütülmektedir. Devlet Başkanları Konseyi’nin altında Dışişleri Bakanları Konseyi ve Kıdemli memurlar komitesi bulunmaktadır. Aksakallar Konseyi ise danışma organı olup Türk büyüklerine saygı ve tecrübelerinden faydalanma geleneğinden gelmektedir. Genelde işbirliği alanları ve zirve konuları Sekretarya tarafından belirlenir ve Bakanlar ve Devlet Başkanları’nın kabul ve onayına sunulur. Konseyin tüm çalışmaları Sekretarya tarafından yürütülür ve konseyin Genel Sekreteri üç yıllığına sıra ile seçilir. Türk Konseyi bünyesindeki işbirliği çok boyutlu bir hal alması açısında Almatı ve Bodrum Zirveleri ayrı bir önem arz etmektedir. Bu kapsamda, siyasal işbirliği ve Türk devletleri arasındaki ilişkilerin gelişimi hız kazanmıştır. Bununla beraber, her sene yapılan düzenli toplantıların dışında New York’ta dışişleri bakanlarınca gayrı resmi formatta gerçekleştirilen toplantılar da geleneksel bir hal almıştır. Konsey içinde dönem başkanlığı müessesi güçlendirilerek üye ülkeler arasındaki eşitlik kavramı attırılmaya çalışılmıştır. 2013 yılı itibariyle bakan yardımcıları düzeyinde düzenli güvenlik istişareleri başlatılmıştır. BM nezdinde yapılan toplantılarda Konseye üye devletlerin ortak bir karar çerçevesinde eşgüdümlü olarak oy kullanması, üye ülkeler arasındaki gelişen işbirliğinin bir sonucudur. Ayrıca BM Güvenlik Konseyi’nde her sene bir Türk devletinin yer almasına yönelik ortaya koyulan irade çerçevesinde, üye ülkelerin BM Güvenlik Konseyi geçici üyeliği adaylıkları karşılıklı olarak desteklenmektedir. Gereken durumlarda Türk Konseyi ve ilgili uluslararası örgütlerle yapılan toplantılar neticesinde Dışişleri Bakanları Konseyi tarafından ortak bir açıklama yapılması uygulaması Türk Konseyi bünyesinde gerçekleştirilen siyasi işbirliğinin somut örneklerindendir. Şimdiye kadar Afganistan, Mısır ve Ukrayna ile ilgili yapılan görüşmeler sonucu benimsenen ortak tutum deklare edilmiştir. İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT), Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (KEİT), Asya’da İşbirliği ve Güven Artırıcı Önlemler Konferansı (AGİK) ve Birleşmiş Milletler (BM) ortak faaliyet yürütülen uluslararası kuruluşlardır Almatı Zirvesi’nde oluşturulan Türk İş Konseyi, Bişkek Zirvesi’nde imzalanan anlaşmalar neticesinde Bakü’de faaliyete geçecek olan Türk Kültür ve Miras Vakfı ile Astana’da yerel bir akademiden uluslararası bir örgüte dönüştürülen Türk akademisi Türk Konseyi’nin ilişkili kurumları arasındadır Dış politikada ortak tutumlar benimsenmelidir ilkesinden hareketle ve bu doğrultuda SSCB’den kalan birtakım sorunların çözümünde tarafsız bir şekilde aktif rol alan Türk Konseyi, uluslararası örgütlerin ortak varlık gerekçesi olan, ilgili bölgede düzen ve istikrarı sağlama ve sınır aşan meselelerin çözümü konusunda üzerine düşen sorumluluğu eksiksiz olarak yerine getirmektedir. Bu bağlamda bu oluşumun Türk Dünyası için ciddi bir potansiyele sahip olduğu söylenebilir. 2011 itibariyle düzenlenen zirveler yakınlaşma ve uyum sağlama çabası çerçevesinde belirli bir temaya uygun olarak düzenlenmiştir. Örneğin; 2011 TDKÜİK Zirvesi ‘Ekonomik İşbirliği’, 2012 TDKÜİK Zirvesi ‘Eğitim, Bilim ve Kültürel İşbirliği’, 2013 TDKÜİK Zirvesi ‘Ulaştırma ve Bağlantı’, 2014 TDKÜİK Zirvesi ‘Turizm Alanında İşbirliği’ ve 2015 TDKÜİK Zirvesi ise ‘Medya ve Enformasyon İşbirliği’ temaları çerçevesinde belirlenen amaçlara hizmet etmiştir. Henüz genç bir oluşum olan ve uzun vadede umut vadeden Türk Konseyi son yıllarda özellikle eğitim ve kültür alanında yaptığı çalışmalar ile (Modern İpek Yolu Ortak Tur Paketi, Uluslararası Türk Haber Televizyon Kanalı’nın kurulması, Türk Akademisi, Türk Kültür ve Miras Fonu vb.) beklentileri yükseltmektedir