Nispi Seçim Sistemi
NİSPİ TEMSİL SİSTEMİ
Ortaya Çıkışı
Nispi temsil sistemi, seçim sayısı yönüyle tek turlu, seçilecek milletvekili sayısı itibariyle de listeli seçim sistemidir. Bu yönüyle, nispi temsil sistemlerinde seçim çevrelerinin çoğunluk sistemlere oranı daha geniş olması hedeflenmiştir. İlk demokrasi denemeleri çoğunluk sistem çerçevesinde şekillenmiştir. Daha sonralarda çoğunluk sistemlerinin temsil adaletine ilişkin menfi sonuçları ortadan kaldırmak amacıyla nispi temsil sistemi bulunmuştur. İlk kez bir matematik profesörü tarafından çözümlenmiştir. 1855 yılından itibaren Danimarka’da uygulanmaya başlamıştır. 1899 yılından sonra Belçika’da da uygulanmaya başlanmıştır. Devamında da tüm Avrupa ülkeleri tarafından kabul edilmiştir. İngiltere, Sovyet Rusya ve Türkiye ise 1961 yılına kadar uygulamayı kullanmamayı tercih etmişlerdir.[1]
İçerik
Nispi temsil, çoğulcu demokrasi anlayışına uygundur. Bu sistemde seçimler, ülkenin gerçek siyasi resmini yansıtmaktadır. Temsilde adaleti sağlamak en önemli görevidir. Seçim çevresi artarak büyüdüğünde temsilde adaletin gerçekleşme oranı da fazlalaşır. En adaletli temsil, tüm ülkenin tek bir seçim etrafında sayılması şeklindedir. Seçim çevreleri küçülüp daraltıldıkça, temsilde adalet de azalmaktadır. Bunu önüne geçmek için ülkenin örnek olarak iller çerçevesinde seçim çevrelerine taksim etmesi, fakat seçim çevrelerinde oluşan artık oyların da en sonunda merkezi bir hesaplamaya katılarak değer biçmesi de olağandır. Bir diğer yol ise bu şekilde yapılmayıp, artık oyların seçim çevreleri içinde değerlendirilmesi şeklinde de gerçekleşebilmektedir.[2] Nispi temsil (NP) partilerin mecliste ya da parlamentoda, seçimdeki güçleriyle doğru orantılı olarak temsil edilmeleri gerektiğine; sandalye oranlarının oy oranlarına eşitlenmesi gerektiğine ilişkin ilkedir. Kavram, tek bir seçim yöntemini ifade etmek için değil, oransal sonuçları ya da en azından yüksek ve güvenilir bir orantılılığı güvenceye alabilen çeşitli seçim mekanizmalarını ifade etmek için kullanılmaktadır. En yaygın biçimde kullanılan NT seçim sistemi parti listesi sistemidir. Diğer NT sistemlerinden bazıları devredilebilir tek oy (DTO) (burada çok üyeli seçim çevreleri ve tercihli oylama sistemi kullanılmaktadır) ve karma üyeli nispi temsil (KÜNT) sistemidir (burada parti listeleri tek üyeli çoğunluk (TÜÇ) sistemiyle ya da "ilk geçen görevi alır" sistemiyle birleştirilmektedir). [3]
Eleştiri
Nispi temsil sistemine en önemli eleştiri şu şekildedir; Bir ülkede halkoyu kendi kendine bölünmüşse, nispi temsil bu bölünmüşlüğü daha da artırmaktadır. Bu durum ise siyasi kamplaşmalara uygun ortam yaratmaktadır. Sistemde "artık oylar" problemi esas alınarak çeşitlere ayrılabilmektedir. Bunlardan birincisi, artık oy sorununun yer almadığı "değişmez tek sayı" yöntemidir. Bu yöntemde, sabit bir oy sayısı tayin edilmektedir. Bu sayının her bir katı için bir milletvekilliğine ayrılmaktadır. Bu sistemde seçilecek milletvekili sayısı önceden belli olmamaktadır. Geçerli oyların sayısına göre milletvekili seçilmiş olmaktadır. Örneğin, sabit sayı 75.000 olsun. Seçime katılan A, B, C ve D partileri 5.257.000, 3.458.000, 2.918.000 ve 317.000 oy almış olsunlar. Bu durumda, partilerin çıkaracakları milletvekillikleri sırasıyla:70, 46, 38 ve 4 olmaktadır. Bu seçimler sonucunda ülke parlamentosu 158 üyeden yani milletvekilinden meydana gelmektedir. Bağımsız aday olunması durumunda ise 75.000 ve üzerinde oy alan bağımsız adaylar da aralarından seçilmiş sayılmaktadır. Ülkede bulunan milletvekili sayısı ise bu neticelerin eklenmesiyle ortaya çıkmaktadır.[4] Bu sistemde parlamento üye sayısı önceden tam olarak bilinmemekle birlikte kesin sayıya seçim sonunda belirlenmektedir. Bu seçimlerde, milletvekillikleri belirlendikte sonra kalan partilerin artık oyları değerlendirmeye dâhil değildir. Nispi temsilin diğer uygulama biçimleri, seçim çevresinin genişliği ve artık oyların değerlendirilmesi yöntemleri bakımından çeşitlilik göstermektedir. Sistemin uygulanmasında; bütün ülkenin tek bir seçim çevresi sayıldığı sisteme “tam nispi temsil”, ülkenin birden çok seçim alanına ayrıldığı sistemlere ise “yaklaştırmalı nispi temsil” denilmektedir. Bütün bu hallerde ülkede seçilecek milletvekili sayısı önceden belli olmaktadır.[5]
Kaynakça
Yazan: İrem Topuk
- ↑ AKYILDIZ A.DEMOKRASİNİN SAYILARLA SINAVI: SEÇİM SİSTEMLERİ
- ↑ Türk H.S.Seçim, Seçim Sistemleri ve Anayasal Tercih
- ↑ Heywood, Andrew. Siyasetin ve uluslararası İlişkilerin Temel Kavramları, 3. baskı, çevre: Fahri Bakırcı.
- ↑ AKYILDIZ A.DEMOKRASİNİN SAYILARLA SINAVI: SEÇİM SİSTEMLERİ
- ↑ AKYILDIZ A.DEMOKRASİNİN SAYILARLA SINAVI: SEÇİM SİSTEMLERİ