Jeremy Bentham

Jeremy Bentham (1748-1832), İngiliz filozofu, reformcusu ve faydacılığın kurucusudur. Londra’da Houndstich’te doğdu. 1760’da Westminster Okuluna gitti; 12 yaşındayken 1763'te lisans ve 1766'da yüksek lisansını tamamlayacağı The Queen's College, Oxford'a gitti. Bentham’ın fikirleri, felsefî radikalizmin temellerini oluşturmuştur. Bu fikirler, Victoria Britanyası’ndaki birçok idari, hukuki, yönetsel ve iktisadi reformun temelini oluşturmuştur. Bentham, doğal haklar teorisine bilimsel olduğu varsayılan bir alternatif geliştirmiştir. Bu sistem, insanoğlunun rasyonel olarak bencil çıkarları peşinde koşan yaratıklar ya da fayda azamîleştiricileri olduğu inancına dayanıyordu. Bentham, genel fayda ilkesini –en yüksek sayıdaki kişinin en üst düzeydeki mutluluğu– kullanarak, laissez-faire ekonomisi, anayasal reform ve daha sonra da siyasal demokrasi için haklılaştırma zemini oluşturmuştur.

Bentham, doğal haklar teorisine sözde bilimsel bir alternatif geliştirdi. Bu sistem, insanların akılcı bir şekilde bencil çıkarların peşinde koşan yaratıklar veya fayda azamileştiricileri olduğu inancına dayanıyordu. Bentham, bireylerin seçtikleri şekilde haz veya mutluluk elde etmek için hareket ettiklerini savunuyor. Bireylerin bu mutluluk derecesini veya niteliğini başka hiç kimse yargılayamaz. Her birey, on neyin haz verdiğinin tek karar vericisiyse, o zaman ahlaki olarak neyin doğru olduğunu tek başına o kişi belirleyebilir. Bentham’ın fayda ilkesi, mutluluğu yüceltme eğilimi çerçevesinde bir eylemin, politikanın veya kurumun yaratılmasının "gerekçelendirilmesini" öne sürmek anlamında ahlaki bir ilkedir. Her birey, eyleminden doğan haz miktarı içinde ahlaki açıdan neyin iyi olacağını hesaplayabilecektir; böylelikle “en yüksek sayıdaki kişinin en üst düzeydeki mutluluğu” ilkesi, bir bütün olarak topluma daha faydalı politikalar oluşturmak için kullanılabilir. Genel fayda ilkesini kullanarak Bentham, bırakınız yapsınlar ekonomisi (laissez-faire), anayasal reform ve daha sonra siyasi demokrasi için zemin hazırladı. Diğer yandan, bu düşüncelerinin bazı noktalarda liberalizmle ters düştüğü söylenebilir. Bentham'ın fayda ilkesi sadece bireysel insan davranışıyla değil, bir bütün olarak toplumla ilişkilendirilebileceği fikri taşır. Kurumlar ve mevzuat "en üst düzeyde mutluluk" kriteri ile değerlendirilebilir ama bu formül çoğunlukçu bir karaktere sahiptir. Liberalizm ise sadece çoğunluğun değil, her bireyin çıkarları peşinde koşma hakkı olması gerektiğini savunur. Bu bağlamda liberaller, Bentham'ın anlayışının katı bir şekilde uygulanmasının çoğunluğun tiranlığına yol açabileceğinden endişe ediyorlar.

Eserleri

Fragments on Government’ta (Hükümet Üzerine Fragmanlar, 1776)

Principles of Morals and Legislation (Yasamanın ve Ahlâkî Değerlerin İlkeleri, 1789)

Hazırlayan: Selin Dikmen