Dışsallık

Tüketiciler ve üreticiler ekonomik faaliyetlerini yürütürken üçüncü tarafları etkilerler, burada dış etki (dışsallıklar) söz konusudur. Dışsallıklar iki grupta sınıflandırılır: Olumlu ve olumsuz dışsallıklar. Her ikisi de piyasa başarısızlığının tipik bir örneğidir. Her iki durumda da, devlet müdahalesine ihtiyacımız vardır.

Olumlu dışsallıklarda, toplumun geri kalanı olumlu yönde etkilenir. Örneğin, komşunuz klasik müziği çok seviyor ve siz de seviyorsunuz. Yine aynı, komşunuzun güzel bir bahçesi var. Önünüzden geçtiğinizde, siz katkıda bulunmadığınız halde, zevk alırsınız ve sizin fayda fonksiyonunuz olumlu etkilenir.

Olumsuz dışsallıklarda, toplumun geri kalanı olumsuz yönde etkilenir. Örneğin, sigara içilmesi. Hükümet tarafından uygulanan yönetmelik, uygulama, kanun bunu engelleyebilir.

Dışsallıklarla ilgili bir diğer konu ise dışşal maliyet ve bireysel maliyettir. Dışşal maliyet, örneğin sağlığınız için harcadığınız hesaba katılmamış olan paradır. Diğer bir örnek, sigara içilen bir ofiste maruz kaldığınız zehirli, kirli sigara dumanıdır. Yani, fiyatın dışındaki şeydir. Bireysel maliyet ise, yine örnekle, sigara içen kişinin kendi sigara parasının ödemesidir. Dışsal maliyet ile bireysel maliyetin toplamı bize sosyal maliyeti verir. Herhangi bir olumsuz dışsallık konusunda bu her zaman geçerlidir. SM=BM+DM

Dışsallıklar konusunda, hükümet/devlet müdahalesinin birden fazla yolu vardır. Bunlar:

-Yasa (komuta ve kontrol politikaları)

-Çevresel problemler hakkında bilinçliliği arttırmak

-Vergi(Piyasa aracı olarak) Fiyatı ve Sayısı

Dışsal maliyetler, fiyatın içine genellikle yansıtılmaz. Bu bir piyasa başarısızlığıdır. Böyle bir durumda, dışsallığa maruz kalan mağdur, dışsal maliyeti kendisi ödemek zorunda kalır. Bireysel maliyet de zaten buradaki dışsallığı yaratan tarafından ödenir. Sigara örneği bu duruma uyar. Dışsallığı yaratan sigara içen kişi, içtiği sigaranın parasını öder fakat dışsallığa maruz kalan kişi, sigaranın dumanını solumak zorunda kaldığı için bunu bedelini sağlıyla ve sağlığına harcadığı paranın artmasıyla öder.

Burada söz konusu olan piyasa başarısızlığını düzeltme için, dışsal maliyet içselleştirilmeli, yani fiyatın içine dışsal maliyet de yansıtılmalıdır. Bu durumda sosyal maliyet, bireysel maliyet ve örneğin verginin toplamı olacaktır. SM=BM+V İşte bundan sonra, piyasanın yeniden iyi işlediği söylenebilir.

Olumsuz dışsallıklar bireylerin üzerinde etkisi olabileceği gibi üretim aktörlerinin üzerinde de etkisi olabilir. Yani, olumsuz dışsallıklar kişilerin fayda fonksiyonunda yer alabilirken, ekonomik aktörlerin üretim fonksiyonunda da yer alabilir. Buna da en basit örnek, nehir kıyısına kurulmuş bir fabrikanın atıklarını nehre bırakması sonucu, o nehirde balıkçılık faaliyeti yapan ekonomik aktörlerin üretiminin, nehirdeki atık sorunu yüzünden etkilenmesi, misal balıkların hepsinin ölmesi olarak gösterilebilir. Bu da konuyu optimal dışsallığa getirir.

Optimal dışsallık, sıfır kirlilik yaratacak olan sıfır ekonomik faaliyet demek değildir. İstenilen durum bu değildir. Optimal dışsallık Marjinal Net Bireysel Fayda'nın, Marjinal Dışsal Maliyete eşit olduğu yerdir. MNBF=MDM Bu durum aynı zamanda, optimal kirlilik düzeyini ve optimal ekonomik aktivite düzeyini de belirler.

Dışsallığın ortaya çıkabileceği birkaç olası senaryolar vardır. Bunlar:

=> Firma-Firma

=> Firma-Bireyler

=> Bireyler-Firma

=> Bireyler-Bireyler

=> Devlet-Firma

=> Devlet- Bireyler